Kết hợp kinh tế - xã hội với quốc phòng trong tiến trình đổi mới đất nước

CƠ SỞ THỰC HIỆN KẾT HỢP KTXH VỚI QUỐC PHÒNG

Từ năm 1986, nhận thức, tư duy của Đảng về kết hợp KTXH với quốc phòng có bước phát triển mới phù hợp với thực tiễn mở cửa và hội nhập quốc tế. Tại Đại hội VI, Đảng ta khẳng định: "Chúng ta phải thấu suốt và thực hiện đúng quan điểm "Toàn dân xây dựng đất nước và bảo vệ Tổ quốc", "Toàn quân bảo vệ Tổ quốc và xây dựng đất nước"1. Đồng thời cũng chỉ rõ: "Từng bước phát triển công nghiệp quốc phòng (CNQP) đi đôi với tăng cường tiềm lực kinh tế của đất nước. Trên cơ sở bảo đảm nhiệm vụ chiến đấu, sẵn sàng chiến đấu và sản xuất quốc phòng, huy động một phần lực lượng quân đội, sử dụng một phần năng lực CNQP vào việc xây dựng kinh tế"2.

Đến Đại hội VII, Đảng ta tiếp tục chỉ rõ: "Kết hợp chặt chẽ kinh tế với quốc phòng, quốc phòng với kinh tế trong quy hoạch và kế hoạch phát triển của cả nước và trên từng địa phương…"3. Đặc biệt là: "Sử dụng có hiệu quả tiềm năng lao động, lực lượng khoa học và cơ sở vật chất kỹ thuật của quân đội để tham gia xây dựng kinh tế và củng cố hệ thống CNQP. Coi trọng đầu tư chiều sâu, phát huy năng lực sản xuất của các xí nghiệp CNQP hiện có. Xây dựng, từng bước quy hoạch dài hạn và kế hoạch 5 năm về CNQP. Hoàn thành việc chuyển các xí nghiệp quốc phòng sang cơ chế quản lý mới. Hiệu quả làm kinh tế của Quân đội được xem xét trên cả hai mặt KTXH và quốc phòng"4.

Tiếp đến Đại hội X, Đảng ta xác định rõ hơn vai trò, vị trí của các thành tố kết hợp và định hướng "Kết hợp kinh tế xã hội với quốc phòng, an ninh (QPAN) theo phương châm: Phát triển KTXH là nền tảng để bảo vệ Tổ quốc; ổn định chính trị, củng cố QPAN vững mạnh là điều kiện để phát triển KTXH… Sự kết hợp phát triển KTXH với củng cố QPAN phải được thực hiện ngay trên từng địa bàn lãnh thổ, từ công tác quy hoạch, xây dựng kế hoạch và hình thành các dự án đầu tư phát triển… Có chính sách khuyến khích các nhà máy CNQP sản xuất các sản phẩm dân dụng để tăng thêm năng lực phát triển"5.

Tại Đại hội XI, XII, XIII, Đảng ta tiếp tục khẳng định quan điểm: Kết hợp chặt chẽ kinh tế, văn hóa, xã hội, đối ngoại với QPAN và QPAN với kinh tế, văn hóa, xã hội, đối ngoại trong từng lĩnh vực, trong từng địa phương, vùng địa bàn chiến lược và trong từng nhiệm vụ, chương trình, kế hoạch cụ thể.

Trong mối quan hệ giữa KTXH và QPAN, Đảng ta xác định phát triển KTXH là trung tâm; bảo đảm QPAN là nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên. Mỗi lĩnh vực có vai trò, tầm quan trọng riêng, nhưng có mối quan hệ biện chứng, tác động, ràng buộc, hỗ trợ, thúc đẩy nhau trong quá trình phát triển. Mục đích của sự kết hợp là phát huy nội lực, trên cơ sở khai thác thế mạnh của từng lĩnh vực, ngành, địa phương và cả đất nước; đồng thời, phải tranh thủ tối đa các nguồn lực từ bên ngoài để tạo nên sức mạnh tổng hợp phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Việc kết hợp KTXH với quốc phòng đã được thực hiện toàn diện, có hiệu quả ngay trong từng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển đất nước, ở từng ban, bộ, ngành và từng địa phương, cơ quan, đơn vị; bảo đảm mỗi bước phát triển KTXH là một bước tăng cường, củng cố QPAN.

Về quản lý nhà nước, từ năm 1986, cơ chế, chính sách, pháp luật về kết hợp KTXH với QPAN được bổ sung, phát triển tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động kết hợp tiến hành thuận lợi, hiệu quả ngày càng cao.

Hiến pháp năm 2013 xác định: "Kết hợp QPAN với kinh tế, kinh tế với QP AN". Luật Quốc phòng (các năm 2005 và 2018) đều xác định rõ nội dung kết hợp này. Quốc hội ban hành nghị quyết về thí điểm một số chính sách để tháo gỡ  vướng mắc, tồn đọng trong quản lý, sử dụng đất QPAN kết hợp với hoạt động lao động sản xuất, xây dựng kinh tế; Chính phủ ban hành nghị định quy định chi tiết thực hiện nghị quyết của Quốc hội. Quốc hội cũng đã thông qua và Chủ tịch nước ký ban hành nhiều luật, như: Luật Biên phòng, Luật Cảnh sát biển, Luật Dân quân tự vệ, Luật Dự bị động viên... Đặc biệt là Nghị định số 164/2018/NĐ-CP của Chính phủ về kết hợp quốc phòng với KTXH và KTXH với quốc phòng. Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ), Bộ Quốc phòng cũng ban hành các quy chế, quy định, cơ chế kết hợp và hình thành hệ thống tổ chức, bộ máy chỉ đạo và thực hiện việc kết hợp. Đó là những cơ sở pháp lý quan trọng để thực hiện kết hợp KTXH với quốc phòng, quốc phòng với KTXH, góp phần đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong suốt gần 40 năm đổi mới đất nước.

KẾT QUẢ THỰC HIỆN KẾT HỢP KTXH VỚI QUỐC PHÒNG

Việc kết hợp KTXH với quốc phòng đã được triển khai tích cực, thực hiện toàn diện, có hiệu quả ngay trong từng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển đất nước, ở từng ban, bộ, ngành và từng địa phương, cơ quan, đơn vị. Bảo đảm mỗi bước phát triển KTXH là một bước tăng cường, củng cố QPAN. Sau gần 40 năm đổi mới, tiềm lực, sức mạnh tổng hợp của đất nước được nâng lên, "đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay".

Từ năm 1991 đến nay, chúng ta đã chủ động xây dựng các chiến lược phát triển KTXH và chiến lược trong lĩnh vực quân sự, quốc phòng và bảo vệ Tổ quốc. Các ban, bộ, ngành Trung ương, địa phương, cơ quan, đơn vị quân đội xây dựng nhiều chương trình, đề án, nhiệm vụ phát triển KTXH và quân sự, quốc phòng. Kết hợp KTXH với quốc phòng còn được tiến hành toàn diện trên các cơ cấu ngành, lĩnh vực: công nghiệp, nông lâm ngư nghiệp, dịch vụ, giao thông vận tải, xây dựng, y tế, giáo dục và đào tạo, khoa học - công nghệ, môi trường… Mỗi bước phát triển của các ngành, lĩnh vực luôn có QPAN song hành nhằm phát hiện sớm những vướng mắc, bất cập, nguy cơ, thách thức để có đối sách xử lý từ sớm, từ xa.

Trong thời kỳ mới, chúng ta phải tiếp tục đẩy mạnh thực hiện chủ trương Quân đội vừa thực hiện nhiệm vụ quốc phòng vừa tham gia phát triển KTXH.

Kết hợp KTXH với quốc phòng cũng được tiến hành trên các vùng, lãnh thổ, địa bàn chiến lược, nhất là biên giới, biển, đảo. Trên cơ sở nghị quyết của Bộ Chính trị ở 6 vùng kinh tế; chương trình, kế hoạch của Chính phủ triển khai thực hiện, các ban, bộ, ngành, địa phương cũng xác định rõ nội dung, cách thức kết hợp trên từng địa bàn nhằm vừa bảo đảm phát triển kinh tế vừa củng cố quốc phòng, tạo sự ổn định để thực hiện mục tiêu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc theo định hướng XHCN.

Đối với các chiến lược, đề án về quốc phòng, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng cũng chủ động bám sát các văn bản, chính sách của Đảng, Nhà nước để kết hợp chặt chẽ quốc phòng với KTXH. Tiến hành kết hợp toàn diện cả trong quy hoạch thế bố trí quốc phòng; quản lý, xây dựng, phát triển khu kinh tế - quốc phòng; trong hoạt động của các doanh nghiệp quốc phòng, các đơn vị quân đội được giao nhiệm vụ kết hợp kinh tế với quốc phòng. Các công trình, đề án quốc phòng luôn được tính toán kỹ lưỡng yếu tố lưỡng dụng quốc phòng và kinh tế.

Quân đội đã tích cực tham gia lao động sản xuất, xây dựng kinh tế, góp phần tăng cường tiềm lực, thế trận quốc phòng và đóng góp hiệu quả vào nền kinh tế quốc dân. Tiêu biểu là các Đoàn kinh tế - quốc phòng (KTQP) đã khẳng định vị trí, vai trò quan trọng, hiệu quả thiết thực trong kết hợp quốc phòng với kinh tế, nhất là thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia; xây dựng hàng nghìn điểm, cụm dân cư ở các làng bản biên giới, góp phần hình thành thế bố trí chiến lược trên các địa bàn "phên giậu" Tổ quốc. Các doanh nghiệp quân đội được sắp xếp tinh, gọn, tập trung vào lĩnh vực đặc thù hoặc lĩnh vực, địa bàn mà kinh tế dân sinh chưa có điều kiện tham gia. Các doanh nghiệp CNQP từng bước phát triển theo hướng hiện đại, lưỡng dụng, đáp ứng ngày càng tốt hơn vũ khí, trang bị kỹ thuật, khí tài cho LLVT và góp phần tích cực vào sự nghiệp CNH, HĐH đất nước. Các đơn vị thường trực, huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu cũng tích cực tăng gia sản xuất, vừa tạo nguồn thu cải thiện, nâng cao đời sống bộ đội và hỗ trợ các mặt công tác khác của đơn vị.

Tuy nhiên, trong suốt tiến trình gần 40 năm qua, việc kết hợp KTXH với quốc phòng vẫn còn những hạn chế, bất cập nhất định, như: chưa có nghị quyết chuyên đề về việc kết hợp; cơ chế, chính sách còn thiếu và chưa kịp thời, nhất là về xuất khẩu vũ khí, khí tài quân sự. Mặt khác, việc quán triệt và triển khai thực hiện các nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về QPAN của một số cấp ủy, chính quyền chưa kiên quyết, triệt để, còn thiếu những giải pháp mang tính chiến lược, tổng thể. Một số công trình, dự án chưa thực sự quan tâm đến tính lưỡng dụng, thậm chí làm ảnh hưởng đến thế bố trí QPAN. Công tác kiểm tra, giám sát thực hiện có lúc chưa thường xuyên và kiên quyết…

Trong giai đoạn cách mạng mới, cần tiếp tục tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo tổng kết thực tiễn về kết hợp KTXH với QPAN, rút ra những vấn đề lý luận để chỉ đạo hoạt động thực tiễn cả trước mắt và lâu dài. Trong đó, cần xây dựng nghị quyết chuyên đề về kết hợp phát triển KTXH với củng cố QPAN, nghiên cứu làm rõ hơn việc kết hợp phát triển kinh tế số, kinh tế tri thức với bảo vệ Tổ quốc trên không gian mạng; kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn với bảo vệ môi trường; kinh tế đối ngoại với xây dựng vành đai an ninh, bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa; kinh tế vùng với phòng thủ quân khu và khu vực phòng thủ các cấp… Nhà nước, Quốc hội cần định hướng xây dựng Luật kết hợp KTXH với củng cố QPAN để có chế tài đủ mạnh trong quản lý, điều hành xã hội, khuyến khích toàn xã hội tham gia có hiệu quả vào hoạt động kết hợp KTXH với QPAN.

Các cấp, các ngành, các địa phương, tổ chức chính trị - xã hội cần thường xuyên đổi mới, nâng cao hiệu quả kết hợp KTXH với quốc phòng, quốc phòng với KTXH trong thời kỳ mới. Thực hiện tốt công tác quy hoạch, kế hoạch kết hợp KTXH với quốc phòng, quốc phòng với KTXH trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân, nhất là trên các tuyến biên giới, vùng sâu, vùng xa, địa bàn chiến lược, vùng biển, đảo của Tổ quốc và trên không gian mạng. Tăng đầu tư theo hướng tập trung cho những mục tiêu chủ yếu, những công trình có tính lưỡng dụng cao đáp ứng cho phát triển KTXH và củng cố QPAN cả trước mắt và lâu dài. Phát huy vai trò tham mưu của cơ quan chuyên trách quản lý nhà nước về kết hợp phát triển KTXH gắn với tăng cường, củng cố QPAN; bồi dưỡng, nâng cao năng lực và trách nhiệm của các cơ quan và cán bộ chuyên trách trong lĩnh vực này ngang tầm với yêu cầu nhiệm vụ trong thời kỳ mới. Các địa phương phải coi trọng quy hoạch phân bố dân cư để bảo đảm mục tiêu phát triển KTXH và tăng cường QPAN. Đẩy nhanh quá trình dân sự hóa trên các địa bàn chiến lược, vùng biên giới, các đảo đủ điều kiện sinh sống, góp phần xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân vững chắc. 

Cần khẳng định rằng, trong thời kỳ mới, chúng ta phải tiếp tục đẩy mạnh thực hiện chủ trương Quân đội vừa thực hiện nhiệm vụ quốc phòng vừa tham gia phát triển KTXH. Đồng thời, cũng luôn tích cực, chủ động đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu, hoạt động chống phá của các thế lực thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng; ngăn chặn, phản bác các luận điệu sai trái, thù địch, chống phá quan điểm của Đảng, Nhà nước về kết hợp KTXH với QPAN.

Đại tá LÊ VĂN HƯỞNG

Viện Chiến lược quốc phòng

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1, 2, 3, 4. ĐCSVN, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc thời kỳ đổi mới, Phần I, NXb Chính trị quốc gia, HN, 2010, tr 35-36, tr.348.

5. Văn kiện Đại hội X, H2006, tr.227.