Hạn chế ô nhiễm môi trường, nhất là giảm “bầu không khí bẩn” là vấn đề cấp bách đối với các quốc gia hiện nay, trong đó có Việt Nam.
TÌNH TRẠNG KHẨN CẤP VỀ KHÍ HẬU
Hằng năm, Nhà xuất bản Đại học Oxford (Anh Quốc) biên soạn cuốn Từ điển Oxford nổi tiếng thế giới lại lựa chọn ra một “từ của năm”, phản ánh khuynh hướng chủ đạo về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quân sự thể hiện qua khía cạnh ngôn ngữ. Theo đó, từ của năm 2019 được Từ điển Oxford lựa chọn là “climate emergency” (tình trạng khẩn cấp về khí hậu), có thể hiểu là một tình huống tiêu cực của khí hậu, con người cần hành động nhanh chóng nhằm hạn chế hoặc ngăn chặn những biến đổi và thiệt hại môi trường trước khi quá muộn.
Có thể thấy, không phải ngẫu nhiên mà Từ điển Oxford lựa chọn từ này. Thực tế những năm gần đây, đặc biệt là trong năm 2019, nhiều thủ đô và thành phố lớn của các quốc gia, như: Indonesia, Ấn Độ, Thái Lan, Australia… bị ô nhiễm không khí nghiêm trọng. Có thời điểm, cơ quan chức năng các nước đã phải khuyến cáo người dân hạn chế ra đường và tăng cường dùng khẩu trang phòng chống độc hại. Một thông tin và cũng là dẫn chứng rất đáng lưu tâm đó là: Tình trạng cháy rừng ở Indonesia, một quốc gia trong khu vực Đông Nam Á, diễn ra hết sức tàn khốc. Chỉ tính riêng trong năm 2019, quốc gia vạn đảo này đã xảy ra hơn 3.600 đám cháy rừng, khiến chất lượng không khí trở nên hết sức tồi tệ. Được biết, tổng diện tích các vùng rừng bị cháy ở Indonesia năm 2019 bằng cả diện tích nước Pueto Rico.
Trong khi đó, tại Việt Nam, hai đô thị lớn là Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh cũng “báo động đỏ” về tình trạng ô nhiễm không khí. Rõ ràng, biến đổi khí hậu không còn là chuyện… trên trời, mà thực sự đang gõ cửa từng nhà, ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe mỗi người dân. Ở góc độ khoa học, biến đổi khí hậu là hậu quả của quá trình nóng lên toàn cầu do hiệu ứng khí nhà kính nhân tạo tăng lên nhờ một nguồn năng lượng khổng lồ bổ sung cho bề mặt Trái Đất. Điều này đã tác động tiêu cực đến mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội ở hầu hết các quốc gia trên thế giới với mức độ khác nhau.
Là một tổ chức được thành lập năm 1988 dưới sự bảo trợ của Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) và Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), Ban Liên chính phủ về biến đổi khí hậu (Intergovernmental Panel on Climate Change - IPCC) thường xuyên đưa ra các luận cứ khoa học liên quan đến tình trạng biến đổi khí hậu toàn cầu. Theo đó, mỗi năm con người thải vào khí quyển 22 tỷ tấn khí CO2, chủ yếu do đốt năng lượng hóa thạch, và khoảng 2 tỷ tấn do việc đốt phá rừng (lớn hơn lượng phát thải khí CO2 của ngành giao thông vận tải). Vì vậy, một trong những giải pháp mà cơ quan này đưa ra nhằm hạn chế phát thải khí CO2 vào khí quyển là ngăn chặn việc đốt, phá rừng; đồng thời, nâng cao khả năng hấp thụ CO2 của các hệ sinh thái rừng, được đánh giá là các “bể chứa” CO2 nhiều nhất trong các hệ sinh thái trên cạn.
Hệ sinh thái rừng làm giảm khí thải nhà kính. Ảnh: CTV
GIẢM KHÍ THẢI NHÀ KÍNH BẰNG TĂNG HỆ SINH THÁI RỪNG
Từ thực tiễn và qua các kết quả nghiên cứu cho thấy, trong hệ sinh thái rừng, CO2 được tích lũy ở nhiều bộ phận khác nhau, trong đó, phần sinh khối của cây gỗ chiếm tỷ trọng lớn nhất. Chính vì vậy, các khu rừng nguyên sinh gần như ít bị tác động của con người, là những nơi có trữ lượng gỗ cao, còn được gọi là rừng giàu. Có thể nói, đây chính là các bể hấp thụ CO2 lớn, một tiền đề cho các quốc gia có rừng giàu (trong đó có Việt Nam), tham gia vào quá trình mua bán phát thải CO2.
Đương nhiên, khi nói đến hệ sinh thái rừng thì không chỉ có những cây gỗ lớn, mà còn có các loài cây bụi. Đây cũng là cây gỗ nhưng chiều cao tối đa không quá 8m, phân cành sớm ở độ cao 0,5m so với mặt đất. Ngoài ra, còn lớp cây thân thảo, độ cao thông thường dưới 2m, cây phụ sinh, ký sinh sống bám trên cây gỗ, lá, hoa, quả rơi rụng và mùn đất… cũng đều có thể chứa lượng CO2 nhất định.
Hiện nay, ở nước ta, diện tích rừng giàu (tức là những khu rừng có trữ lượng từ 201m3 gỗ/ha trở lên) chủ yếu chỉ còn ở các vườn (rừng) quốc gia. Theo số liệu từ các cơ quan chức năng, tính đến năm 2018, Việt Nam có 32 vườn (rừng) quốc gia với tổng diện tích khoảng 10.455,74km2, chiếm hơn 3% diện tích lãnh thổ tự nhiên. Các vườn (rừng) quốc gia như Cúc Phương, Yok Đôn, Pù Mát, Bidoup - Núi Bà… có những ô tiêu chuẩn sinh khối đạt tới 552,1 m3/ha, lượng CO2 hấp thụ là 1031,1 tấn/ha. Đặc biệt, Vườn quốc gia Yok Đôn, diện tích khoảng 115.545 ha, có hệ sinh thái rừng khộp đặc trưng của rừng nhiệt đới Đông Nam Á, là vườn quốc gia duy nhất ở nước ta hiện diện hầu hết các loài thuộc họ Dầu, hay còn gọi là họ Quả hai cánh (Dipterocarpaceae). Tại đây cũng có ô tiêu chuẩn đạt sinh khối là 422,98 m3/ha, lượng CO2 hấp thụ là 776,16 tấn/ha.
Cũng cần phải nói thêm rằng, theo Cơ chế phát triển sạch (Clean Development Mechanism - CDM), là một trong 3 cơ chế linh hoạt của Nghị định thư Kyoto, trong đó cho phép các nước phát triển đạt được các chỉ tiêu về giảm phát khí thải nhà kính bắt buộc thông qua đầu tư thương mại những dự án trồng rừng tại các nước đang phát triển (như Việt Nam), nhằm hấp thụ khí CO2 từ khí quyển và làm giảm lượng phát thải khí nhà kính.
Hiện tại, các nước đang phát triển chưa phải bắt buộc hạn chế mức phát thải, do mức phát thải của họ còn thấp so với chỉ tiêu. Bằng cách phối hợp với các nước phát triển để đầu tư triển khai các dự án CDM, sẽ đóng góp làm giảm lượng phát thải toàn cầu. Một ý tưởng đã được các nhà khoa học đề xuất là bán khí CO2 được khai thác qua diện tích rừng giàu, làm tăng thêm lượng không khí sạch cho những nơi bị ô nhiễm. Trong một công bố về đề tài khoa học “Xây dựng các tiêu chí và chỉ tiêu trồng rừng theo cơ chế phát triển sạch CDM”, PGS.TS. Ngô Đình Quế và một số nhà khoa học thuộc Trung tâm Sinh thái và Môi trường rừng (Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam) cho rằng, chỉ cần giá bán 5 USD/tấn CO2, chúng ta sẽ có một nguồn lợi không hề nhỏ từ hệ sinh thái rừng. Việc này hoàn toàn có thể thực hiện được nếu biết khai thác tổng diện tích 32 vườn quốc gia tại Việt Nam, trong đó 30% diện tích là rừng giàu. Đây có thể là một cơ hội để chúng ta khai thác tiềm năng từ hệ sinh thái rừng, đồng thời cũng là một thách thức đòi hỏi phải nỗ lực hơn nữa trong công tác bảo vệ rừng, nguồn tài nguyên quý giá mà thiên nhiên đã ban tặng cho con người.
Tuy vậy, trước khi những ý tưởng khai thác nguồn lợi từ hệ sinh thái rừng trở thành hiện thực, thì giảm phát thải khí nhà kính đã và đang là việc “cần làm ngay” đối với mỗi người, mỗi ngành, mỗi quốc gia (mà trực tiếp là các nhà máy, xí nghiệp, công trường, cơ sở sản xuất). Đó cũng chính là giải pháp trực tiếp để cải thiện môi trường sống của con người, góp phần làm giảm “bầu không khí bẩn” ở các quốc gia hiện nay.
TS. LÊ TRẦN CHẤN