Nghiên cứu chế tạo thiết bị rà phá thủy lôi, bom từ trường

Để cứu vãn chiến lược "Chiến tranh đặc biệt", đế quốc Mỹ đẩy mạnh đánh phá miền Bắc nước ta. Một trong những phương thức tác chiến mà địch sử dụng là thả rất nhiều loại thủy lôi, bom mìn, nhằm cắt đứt hoàn toàn các tuyến giao thông đường thủy trên khắp các cửa sông, biển ở miền Bắc, làm tê liệt hoàn toàn sự chi viện của hậu phương lớn cho chiến trường miền Nam. Thủ đoạn phong tỏa của địch là dùng biên đội máy bay chiến đấu ném bom chế áp và các hạm tàu pháo kích hỗ trợ cho máy bay thả thủy lôi, bom từ trường xuống sông, biển. Các nhà quân sự Mỹ lúc bấy giờ khẳng định: Trong tất cả vũ khí, thủy lôi là loại có hiệu lực phong tỏa cao nhất, có khả năng uy hiếp đối phương liên tục tại một khu vực, dễ dàng sử dụng, ít hao tổn về người và của cải vật chất.

Tình thế đó đặt ra yêu cầu bộ đội ta phải tìm hiểu nguyên lý hoạt động để có biện pháp phá hủy các quả thủy lôi của Mỹ; đồng thời, nghiên cứu và làm chủ công nghệ sản xuất ra thiết bị rà phá thủy lôi hiệu quả.

Cuối năm 1967, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Bộ Tư lệnh Hải quân, Phòng Nghiên cứu Kỹ thuật Hải quân dựa vào những kết quả khảo sát về bom từ trường, phối hợp với Xưởng X46, cùng sự giúp đỡ của Bộ Tư lệnh Công binh, Cục Nghiên cứu Kỹ thuật, Xưởng cơ khí Duyên Hải, Xưởng đóng tàu Bạch Đằng... đã thiết kế, chế tạo được thiết bị phóng từ mang tên HDL.9. Đây là thiết bị phóng từ được lắp động cơ đẩy, dùng xuồng cao su kéo trên mặt nước để phóng từ kích nổ thủy lôi, bom từ trường. Thiết bị có cấu tạo gồm: 1 lõi sắt hình ống, xung quanh quấn nhiều vòng dây điện, lấy nguồn điện từ ắc quy, có bộ phận cắt đóng mạch khi sử dụng. HDL.9 được đặt trên 1 ca nô hình thoi, nhỏ nhẹ, điều khiển tự động từ xa và có khả năng kích nổ bom từ trường ở cự ly khoảng 100m.

Sau khi thử nghiệm thành công, HDL.9 được trang bị cho một số đơn vị thuộc Bộ Tư lệnh 350 (Quân khu 3) sử dụng rà phá thủy lôi ở các cửa sông Phả Lại, sông Lục Nam, bến phà Khuể (Kiến An, Hải Phòng)... đạt kết quả tốt. Việc nghiên cứu thành công thiết bị phóng từ HDL.9 để phá thủy lôi, bom từ trường của địch đã tạo động lực và khí thế cho quân, dân miền Bắc trong cuộc chiến đấu chống phong tỏa đường sông, đường biển của giặc Mỹ.

Sau khi biết bộ đội ta đã nghiên cứu được thiết bị rà phá thủy lôi và để vô hiệu hóa các thiết bị này, tháng 5/1972, nhiều tốp máy bay thuộc Hạm đội 7 của Mỹ đã ồ ạt thả hàng nghìn quả thủy lôi kiểu MK42 (thủy lôi cảm ứng âm thanh) và MK52 (thủy lôi cảm ứng từ trường) xuống vùng biển Hải Phòng, Quảng Ninh và các cửa sông chính ở Thái Bình, Nam Định, nhằm ngăn chặn giao thông đường biển của miền Bắc. Đặc biệt, ngày 9/5/1972, giặc Mỹ liên tục cho máy bay giám sát các tàu chở hàng của khối các nước XHCN... đang trên đường từ biển vào cảng Hải Phòng; bắn tên lửa, rốc két vào 2 tàu chở hàng đang neo đậu ở cảng; thả 1.000 quả thủy lôi, gây thiệt hại lớn về vật chất và làm thương vong một số sĩ quan, thủy thủ của đội tàu, bất chấp sự phản đối của dư luận.

Ngày 15/5/1972, lần đầu tiên cán bộ, chiến sĩ ta đã tháo được một quả thủy lôi MK52 ở phía Tây Bắc Đèn Nơm (cảng Hải Phòng). Ngay sau đó, các cán bộ Phòng Nghiên cứu Kỹ thuật Hải quân cùng với một số cán bộ, công nhân Xưởng X46 tập trung nghiên cứu tính năng, tác dụng và nguyên lý hoạt động của MK52 để chế tạo thiết bị rà phá thích hợp. Dựa theo máy phóng từ của Trung Quốc, Xưởng X46 đã nghiên cứu thiết kế, chế tạo máy phóng từ 480. Cấu tạo của máy gồm một lõi sắt, được quấn xung quanh bằng nhiều vòng dây dẫn điện, cung cấp nguồn điện từ máy phát một chiều và máy đủ sức kích nổ thủy lôi kiểu MK42 và MK52 (ở cự ly bảo đảm an toàn cho người và phương tiện). Đêm 27/5/1972, máy phóng từ 480 được các cán bộ, chiến sĩ tàu 150, ca nô C53 thuộc Tiểu đoàn 1, Trung đoàn 171 Hải quân sử dụng rà phá thí điểm tại khu vực Quải Xoài, Bến Gót và phá nổ 5 quả thủy lôi.

Các địa phương, lực lượng tham gia rà phá được 13.346 thủy lôi, bom từ trường trên sông, biển trong đợt phong tỏa lần thứ nhất (1967-1968) và lần thứ hai (1972-1973) của đế quốc Mỹ.

Sau khi khắc phục một số hạn chế của máy phóng từ 480, cuối năm 1972, ngành Kỹ thuật Hải quân đã sản xuất, cung cấp 7 bộ cho Quân khu Tả Ngạn, 2 bộ cho Quân khu Hữu Ngạn (Quân khu 3 ngày nay), 6 bộ cho Quân khu 4, 7 bộ cho Cục Vận tải biển, 2 bộ cho tỉnh Quảng Ninh và 1 bộ cho Công an Vũ trang Hải Phòng.

Trước sự mưu trí, sáng tạo của bộ đội ta, đế quốc Mỹ tiếp tục tăng cường số lượng và mật độ thủy lôi thả trên các cửa sông, bến cảng; đồng thời, ra sức cải tiến thủy lôi cỡ lớn, hiện đại, có sức công phá mạnh để làm tê liệt các thiết bị rà phá của ta đã sản xuất và sử dụng trước đây, như: thiết bị phóng từ HDL-9, máy phóng từ 480, khung dây...

Thực hiện Chỉ thị của Bộ Tổng Tham mưu về rà phá thủy lôi do địch phong tỏa, Bộ Tư lệnh Hải quân giao cho Phòng Nghiên cứu Kỹ thuật Quân chủng, mà trực tiếp là đồng chí Văn Hải (kỹ sư tiêu từ đã từng học ở nước ngoài) vận dụng nguyên lý chế tạo phương tiện phóng từ chỉnh thể để nghiên cứu thiết kế một loại thiết bị phóng từ mới có công suất lớn hơn những thiết bị đã có. Sau khi rà soát lại các phương tiện chiến đấu của Quân chủng Hải quân, Phòng Nghiên cứu Kỹ thuật đã lựa chọn tàu vận tải đổ bộ có trọng tải 50 tấn (ký hiệu V412) đưa vào cải biên thành tàu phóng từ. Theo thiết kế, thân tàu có tác dụng như một lõi sắt từ, xung quanh quấn nhiều vòng dây dẫn điện và dùng máy phát điện một chiều làm nguồn kích điện từ; một cầu dao điện đặc biệt chịu tải với dòng điện 1.000A... Xưởng X46 được giao nhiệm vụ chế thử và sản xuất tàu phóng từ V412. Cuối quý III năm 1972, tàu phóng từ V412 chiếc đầu tiên được giao cho Tiểu đoàn 1, Trung đoàn 171 Hải quân sử dụng thử nghiệm rà phá thủy lôi tại khu vực Lạch Huyện, Quảng Yên. Qua thử nghiệm, tàu phóng từ V412 có khả năng rà phá được tất cả các loại thủy lôi lớn, nhỏ và hiện đại của địch với bán kính rà phá kích nổ trong phạm vi 100m. Phát huy kết quả trong đóng tàu phóng từ V412, Xưởng X46 đã đóng thêm được 10 chiếc tàu, trong đó có 7 tàu phóng từ V412 và 3 tàu kéo khung dây: T150, T152, T154 đưa vào trang bị cho Tiểu đoàn 1, Trung đoàn 171 Hải quân thực hiện rà phá thủy lôi, bom mìn của địch.

Từ kết quả nghiên cứu, chế tạo các loại phương tiện, thiết bị rà phá thủy lôi, bom từ trường của Phòng Kỹ thuật Hải quân và Xưởng X46, đã được chuyển giao cho các nhà máy, đơn vị trong và ngoài Quân đội cùng sản xuất, kịp thời cung cấp, trang bị cho các địa phương, lực lượng tham gia rà phá được 13.346  thủy lôi, bom từ trường trên sông, biển trong đợt phong tỏa lần thứ nhất (1967-1968) và lần thứ hai (1972-1973) của đế quốc Mỹ,  góp phần cùng quân và dân ta đánh thắng chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ ở miền Bắc và chi viện kịp thời sức người, sức của cho tiền tuyến lớn miền Nam đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào.

Thượng tá, TS. LÊ QUÝ THI*

TS. NGUYỄN THỊ CHINH**

*Viện Lịch sử quân sự, Bộ Tổng Tham mưu.

**Khoa Lý luận chính trị, Học viện Ngân hàng.