CNQP là ngành công nghiệp thiết yếu không chỉ với quốc phòng, an ninh, mà có mối quan hệ hữu cơ, tác động không nhỏ đối với phát triển khoa học và công nghệ cũng như toàn bộ nền kinh tế. Do chiếm giữ vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân mà nhiều nước coi CNQP là một ngành ưu tiên đặc biệt theo cơ chế đặc thù, được ưu tiên đầu tư hiện đại hoá với chương trình nghiên cứu khoa học và công nghệ mũi nhọn, vừa đáp ứng nhu cầu quốc phòng, an ninh, vừa góp phần phát triển kinh tế, xã hội cả thời bình và thời chiến. Vì thế, ưu tiên đầu tư phát triển CNQP theo hướng hiện đại không chỉ là vấn đề có ý nghĩa chiến lược của nhiều quốc gia, mà còn là xu hướng phổ biến hiện nay.
Ở Việt Nam, CNQP là ngành công nghiệp đặc thù, có chức năng quản lý kỹ thuật quân sự và trực tiếp đảm nhiệm một số khâu mà các ngành công nghiệp khác không có khả năng hoặc không được làm do bí mật quân sự và bí mật quốc gia. CNQP có vai trò đặc biệt quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Vì vậy, hiện đại hóa CNQP là tất yếu khách quan, được đặt ra từ thực tiễn xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.
Xuất phát từ vị trí, vai trò, tầm quan trọng của CNQP, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách và giải pháp xây dựng và phát triển CNQP. Đặc biệt, Nghị quyết số 06/NQ-TW của Bộ Chính trị khóa XI về xây dựng và phát triển CNQP đến năm 2020 và những năm tiếp theo xác định: “Xây dựng và phát triển CNQP là nhiệm vụ cơ bản vừa có ý nghĩa cấp bách trước mắt, vừa là nhiệm vụ chiến lược lâu dài; là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn Đảng, toàn dân, toàn quân… CNQP là ngành đặc thù, phải được chăm lo xây dựng và phát triển theo một cơ chế đặc thù và được ưu tiên trong đầu tư phát triển”1. Để “tăng cường nguồn lực cho quốc phòng, an ninh”2 đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, tại Đại hội XII, Đảng ta chủ trương “Phát triển vững chắc, hiệu quả CNQP… Từng bước hình thành tổ hợp CNQP với sự tham gia của nhiều loại hình doanh nghiệp”3.
Cho đến nay, CNQP Việt Nam đã đạt được những bước phát triển rất quan trọng theo hướng tập trung, chuyên môn hóa, gắn nghiên cứu thiết kế với sản xuất, sản xuất với sửa chữa. Với tinh thần độc lập, tự chủ, sáng tạo, CNQP đã nghiên cứu, thiết kế các loại vũ khí thế hệ mới; sản xuất và cải tiến thành công nhiều loại vũ khí hiện đại; phát triển nhiều dây chuyền sản xuất, công nghệ phục vụ sản xuất, cải tiến vũ khí, khí tài, trang bị kỹ thuật quân sự. Các loại vũ khí, trang bị kỹ thuật quân sự do CNQP Việt Nam sản xuất đã phát huy tốt tính năng, tác dụng, nhờ đó mà “lòng tin của cán bộ, chiến sĩ vào vũ khí, trang bị do CNQP sản xuất tốt hơn”4.
Kiểm tra chất lượng sản phẩm quốc phòng ở Nhà máy Z131. Ảnh: CTV
Tuy nhiên, trước yêu cầu tăng cường quốc phòng, đặc biệt là yêu cầu xây dựng Quân đội từng bước hiện đại theo hướng “ưu tiên hiện đại hóa một số quân chủng, binh chủng, lực lượng”5, thì trình độ hiện đại hoá CNQP còn hạn chế so với yêu cầu. Mặt khác, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang tác động mạnh mẽ đối với khoa học và công nghệ quân sự. Theo đó, nhiều thành tựu mới của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã được ứng dụng vào hoạt động quân sự, quốc phòng, làm xuất hiện hệ thống vũ khí thế hệ mới với tính năng mới, có sự nhảy vọt về chất lượng và hiệu quả như các loại vũ khí công nghệ cao. Có thể nói, việc ứng dụng thành tựu của cách mạng công nghiệp lần thứ tư trong lĩnh vực quân sự, quốc phòng “ở góc độ nào đó làm cho nguy cơ dẫn đến chiến tranh có thể nhanh hơn với các hình thức đa dạng hơn, từ xa, thậm chí phi vật thể”6. Điều đó có nghĩa, hiện đại hóa CNQP để hiện đại hóa Quân đội không chỉ là đòi hỏi khách quan, mà còn là yếu tố quan trọng, có ý nghĩa quyết định đến tiềm lực quốc phòng và sức mạnh bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Thực tiễn cho thấy, hiện đại hóa CNQP để trên cơ sở đó hiện đại hóa Quân đội là “kế sách ngăn ngừa các nguy cơ chiến tranh, xung đột từ sớm, từ xa”7 hiệu quả nhất trong chiến lược an ninh của các quốc gia. Vì vậy, để hiện đại hóa CNQP đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc cần thực hiện các nội dung sau:
Một là, nâng cao nhận thức, trách nhiệm và nghĩa vụ của các chủ thể trong thực hiện chủ trương hiện đại hóa CNQP. Cần nhận thức rằng, ưu tiên đầu tư hiện đại hóa CNQP là đầu tư cho phát triển bền vững, là trách nhiệm của toàn dân, trong đó sự lãnh đạo của Đảng, trách nhiệm quản lý nhà nước của Chính phủ giữ vai trò quyết định. Hiện đại hóa CNQP chỉ có hiệu quả khi mọi tổ chức và cá nhân trong hệ thống chính trị có ý thức và đóng góp trách nhiệm thật sự. Do vậy, cần làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục để toàn dân nhận thức sâu sắc trách nhiệm và nghĩa vụ tham gia xây dựng, phát triển ngành CNQP.
Hai là, nâng cao vai trò và năng lực quản lý nhà nước về hiện đại hóa CNQP. Phát triển kinh tế - xã hội, tăng cường quốc phòng, an ninh là các hoạt động trọng yếu của đất nước. Vì thế, hiệu quả hiện đại hóa CNQP tác động trực tiếp đến sự an nguy của quốc gia. Hoạt động này liên quan tới mọi cấp, bộ, ngành và địa phương. Do đó, Chính phủ phải chủ trì, chỉ đạo và chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện thông qua hoạch định chiến lược, chính sách hiện đại hóa CNQP. Mặt khác, cần sớm thành lập cơ quan chuyên trách để hoạch định chiến lược, kế hoạch và quản lý, giám sát việc thực hiện chủ trương hiện đại hóa CNQP, trên cơ sở đó xác định rõ chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước đối với nhiệm vụ này cũng như yêu cầu trách nhiệm và nghĩa vụ của người đứng đầu các bộ, ngành, địa phương trong hiện đại hóa CNQP.
Ba là, xây dựng hệ thống luật và các văn bản quy phạm pháp luật về hiện đại hóa CNQP. Để tạo hành lang pháp lý cho việc quản lý, điều hành của Chính phủ và cơ sở pháp lý để các bộ, ngành, địa phương tổ chức thực hiện, cần thể chế hoá chủ trương hiện đại hóa CNQP bằng hệ thống luật và văn bản quy phạm pháp luật khác. Về lâu dài, cần có các chế tài bắt buộc về hiện đại hóa CNQP, gắn kết các chiến lược, chính sách phát triển kinh tế - xã hội với chiến lược và chính sách quốc phòng, an ninh; đồng thời, cần nghiên cứu xây dựng chiến lược, quy hoạch tổng thể về hiện đại hóa CNQP.
Bốn là, nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các lực lượng trong nghiên cứu, dự báo tình hình quốc phòng và CNQP. Trong bối cảnh tình hình trong nước và thế giới luôn biến động phức tạp, khó lường thì thông tin kịp thời, chính xác cho việc hoạch định chiến lược, chính sách hiện đại hóa CNQP luôn được các quốc gia coi trọng. Do đó, hiệu quả phối hợp giữa các lực lượng trong nghiên cứu và dự báo tình hình, trong đó thông tin về chiến lược, chính sách liên quan trực tiếp, hoặc gián tiếp đến hiện đại hóa CNQP của nước ta là thông tin quan trọng, cần thiết. Đó là cơ sở để phân tích, đánh giá và dự báo tình hình, làm căn cứ khoa học cho Đảng, Nhà nước hoạch định chiến lược, chính sách hiện đại hóa CNQP.
Năm là, hiện đại hóa CNQP cần được tiến hành đồng bộ, toàn diện, có trọng điểm. Đây là vấn đề phức tạp, bởi xây dựng, hiện đại hóa CNQP có yêu cầu riêng, liên quan đến bí mật quân sự và bí mật quốc gia nên hiệu quả còn hạn chế. Do mối quan hệ đan xen và chi phối của CNQP ở cả phạm vi trong nước và quốc tế, cả trước mắt và lâu dài, cả thời bình và thời chiến nên hiện đại hóa CNQP phải chặt chẽ, đồng bộ, toàn diện nhưng không dàn trải mà phải có trọng điểm, hướng vào nhiệm vụ trọng tâm, lĩnh vực mũi nhọn ngay trong từng chiến lược, chính sách phát triển, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước và phải được tiến hành thường xuyên.
Sáu là, hiện đại hóa CNQP nòng cốt. Đây là nội dung rất quan trọng để hiện đại hóa nền CNQP Việt Nam trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Trong điều kiện hiện nay, để hiện đại hóa CNQP nòng cốt, cần thực hiện đồng bộ các biện pháp như: Thứ nhất, giữ gìn, bảo toàn năng lực sản xuất quân sự hiện có; thứ hai, đầu tư chiều sâu để khai thác tối đa năng lực công nghệ hiện có, đồng thời tạo năng lực mới cho CNQP nòng cốt theo hướng “Phát triển phù hợp doanh nghiệp có khả năng sản xuất sản phẩm lưỡng dụng”8; thứ ba, sắp xếp, đổi mới doanh nghiệp CNQP nhằm nâng cao hiệu quả, gắn mục tiêu tăng trưởng và phát triển bền vững với tăng cường tiềm lực CNQP.
Hiện đại hóa CNQP có quan hệ đến nhiều mặt của xã hội, đến nghĩa vụ và quyền lợi của công dân, của mọi ngành, mọi cấp, mọi tổ chức, mọi thành phần kinh tế. Hiện đại hóa CNQP chỉ có thể thực hiện triệt để thông qua hoạt động chủ động của cả hệ thống chính trị, sự tham gia của toàn dân. Tuy nhiên, sẽ không thực tế nếu chỉ dựa vào ý thức tự giác, mà phải khéo léo kết hợp giáo dục tinh thần yêu nước, ý thức làm chủ với tính chất bắt buộc thực hiện chủ trương này. Cùng với giáo dục thường xuyên ý thức quốc phòng, phải thực hiện xã hội hóa giáo dục quốc phòng, thực hiện cộng đồng trách nhiệm trong tham gia hiện đại hóa CNQP. Đó là công việc phức tạp, thường xuyên, lâu dài nên phải đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước. Chỉ có trên tinh thần tiếp tục đổi mới toàn diện, quán triệt sâu sắc quan điểm thực tiễn và quan điểm phát triển thì chủ trương hiện đại hóa CNQP mới sớm thành hiện thực.
Đại tá, PGS, TS. TRẦN ĐĂNG BỘ
Viện Khoa học Xã hội Nhân văn quân sự
Tài liệu tham khảo:
1. Nghị quyết số 06-NQ/TW ngày 16/7/2011 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển Công nghiệp quốc phòng đến năm 2020 và những năm tiếp theo.
2,3. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2016, tr.149, tr.286.
4. Báo cáo chính trị của Quân ủy Trung ương tại Đại hội đại biểu Đảng bộ Quân đội lần thứ X, Hà Nội 2015, tr.5.
5. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2016, tr.79.
6. Trung tâm Thông tin Khoa học quân sự Bộ Quốc phòng, Một số vấn đề về cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư (Tài liệu tham khảo), tháng 11/2017, tr.13.
7, 8. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2016, tr,149, tr. 286.