Có nhiều cách hiểu và định nghĩa khác nhau nhưng đa số đều thống nhất cho rằng, nền kinh tế số là một đặc trưng kinh tế - công nghệ quan trọng nhất của Cách mạng công nghiệp 4.0. Theo đó, các hoạt động kinh tế được thực hiện dựa trên nền tảng ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông (ICT), công nghệ internet và các thiết bị điện tử kết nối, tạo ra một tập hợp các mối quan hệ tài chính và kinh tế trên thị trường toàn cầu. Nói một cách khái quát, nền kinh tế số dựa trên việc ứng dụng công nghệ kỹ thuật số với nội hàm gồm ba thành phần là thương mại điện tử, kinh doanh điện tử và cơ sở hạ tầng ICT trợ giúp (phần cứng, phần mềm, viễn thông, mạng...). Trong đó, mạng internet là nền tảng đặc biệt quan trọng, được coi như "mạng lưới giao thông" cho sự vận hành nền kinh tế số.
Thời đại kinh tế số đang tác động mạnh mẽ tới tất cả các quốc gia, dân tộc trên thế giới, mang tới cả những cơ hội và thách thức trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có lĩnh vực quốc phòng - an ninh. Việt Nam cũng không nằm ngoài sự tác động đó và việc xây dựng tiềm lực chính trị - tinh thần trong điều kiện phát triển nền kinh tế số là nhiệm vụ quan trọng, góp phần nâng cao tinh thần cảnh giác cách mạng, ý chí quyết tâm, chủ động ứng phó với mọi tình huống quốc phòng - an ninh, làm thất bại âm mưu của các thế lực thù địch, bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong tình hình mới.
Đối với Việt Nam, phát triển nền kinh tế số sẽ góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân, là nền tảng chính trị vững chắc để tăng cường tiềm lực quốc phòng.
Theo Điều 2, Luật Quốc phòng Việt Nam năm 2018, tiềm lực quốc phòng là "khả năng về nhân lực, vật lực, tài chính, tinh thần ở trong nước và ngoài nước có thể huy động để thực hiện nhiệm vụ quốc phòng"1. Tiềm lực quốc phòng được tạo bởi các yếu tố, như: tiềm lực chính trị - tinh thần; tiềm lực kinh tế; tiềm lực khoa học - công nghệ và tiềm lực quân sự. Trong đó, tiềm lực chính trị - tinh thần có vai trò quan trọng, như V.I. Lênin khẳng định: "Trong mọi cuộc chiến tranh, rốt cuộc thắng lợi đều tùy thuộc vào tinh thần của quần chúng đang đổ máu trên chiến trường"2. Tiềm lực chính trị - tinh thần là "linh hồn" và chất keo "kết dính" để huy động và nhân lên sức mạnh của các tiềm lực khác.
Tiềm lực chính trị - tinh thần được quan niệm là "khả năng về chính trị - tinh thần có thể huy động để tạo thành sức mạnh vật chất hiện thực nhằm thực hiện những nhiệm vụ nhất định"3. Các yếu tố cơ bản cấu thành tiềm lực chính trị - tinh thần bao gồm: ý thức chính trị (cả hệ tư tưởng chính trị và tâm lý chính trị); niềm tin và tâm trạng xã hội; chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa anh hùng cách mạng, bản sắc văn hóa dân tộc… Tiềm lực chính trị - tinh thần được biểu hiện trước hết ở hệ tư tưởng, chế độ xã hội, hệ thống các chính sách đối nội, đối ngoại, ở trình độ nhận thức, niềm tin, ý chí quyết tâm, trạng thái tâm lý… của các thành viên trong xã hội trước những nhiệm vụ đặt ra; là lòng tin của nhân dân vào chế độ, vào Đảng, là sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc.
Xây dựng tiềm lực chính trị - tinh thần trong điều kiện nền kinh tế số ở Việt Nam có cả cơ hội, thuận lợi và khó khăn, thách thức sau:
Về cơ hội, thuận lợi:
Thứ nhất, làn sóng kinh tế số hiện nay đang trở thành động lực tăng trưởng kinh tế, dẫn tới sự biến đổi mạnh mẽ nền kinh tế của tất cả các quốc gia. Bởi, kinh tế số hướng tới tăng trưởng xanh, tăng trưởng bền vững, dựa vào năng suất lao động trên cơ sở công nghệ và tiềm năng sáng tạo của con người. Đối với Việt Nam, phát triển nền kinh tế số sẽ góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân, là nền tảng chính trị vững chắc để tăng cường tiềm lực quốc phòng. Khi cuộc sống của người dân được nâng cao, tiến bộ, công bằng, dân chủ được tăng cường thì người dân yên tâm, tin tưởng vào đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, vững vàng trước sự lôi kéo, xúi bẩy, kích động của các thế lực thù địch.
Sinh hoạt văn hóa - văn nghệ của lính thợ Nhà máy Z114. Ảnh: QUANG LONG
Thứ hai, nền kinh tế số trực tiếp đặt ra yêu cầu cần phải xây dựng hạ tầng kỹ thuật số đồng bộ, có chiến lược chuyển đổi số bài bản và tổng thể, xây dựng hành lang pháp lý và nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của môi trường kinh tế số. Vì vậy, sẽ tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý xã hội của các cơ quan nhà nước, giúp cho việc tuyên truyền đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đến với nhân dân nhanh và thuận tiện hơn. Đáp ứng nhu cầu thông tin, hưởng thụ văn hóa của nhân dân; góp phần phản biện chính sách; định hướng dư luận xã hội; phục vụ hoạt động sản xuất - kinh doanh, quảng bá sản phẩm; thúc đẩy quá trình hội nhập quốc tế.
Về khó khăn, thách thức:
Thứ nhất, do khoảng cách phát triển hạ tầng số và kinh tế số nói chung, sự biến đổi mạnh mẽ và nhanh chóng của thị trường lao động, xu hướng dịch chuyển lao động và áp lực cạnh tranh việc làm sẽ rất khắc nghiệt, sự phân hóa giàu nghèo, bất bình đẳng xã hội có nguy cơ trầm trọng thêm. Từ đó, dẫn tới những nguy cơ lớn về chủ nghĩa cực đoan, gây chia rẽ và bất ổn xã hội.
Thứ hai, lợi dụng sự phát triển của máy tính, công nghệ số, trí tuệ nhân tạo... các thế lực thù địch tăng cường các hoạt động chống phá, xuyên tạc, thổi phồng các vấn đề kinh tế - xã hội trong nước để kích động, gây mất niềm tin của nhân dân đối với đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước về phát triển nền kinh tế số.
Thứ ba, qua không gian mạng, nguy cơ bị đột nhập và đánh cắp bí quyết công nghệ, tấn công hay phá hoại kinh tế, xâm hại quyền riêng tư và an toàn tài chính của cá nhân, tổ chức; các hoạt động can thiệp, gây chia rẽ và bất ổn chính trị - xã hội, các hành vi làm băng hoại văn hóa, đạo đức và các loại tội phạm mạng đang trở thành những vấn đề ngày càng lớn. Công tác giáo dục chính trị, tư tưởng gặp nhiều khó khăn trong bối cảnh bùng nổ của công nghệ, các thông tin thất thiệt trên mạng internet gây nhiễu loạn, hoang mang dư luận.
Tận dụng tối đa những thành quả của nền kinh tế số để xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, một số quân chủng, binh chủng, lực lượng tiến thẳng lên hiện đại.
Do vậy, để xây dựng tiềm lực chính trị - tinh thần trong điều kiện nền kinh tế số, thời gian tới, cần tập trung thực hiện tốt một số giải pháp sau:
Một là, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các tổ chức, lực lượng và nhân dân về vị trí, vai trò của tiềm lực chính trị - tinh thần trong điều kiện nền kinh tế số.
Đây là giải pháp tiền đề tạo sự thống nhất nhận thức và hành động để tăng cường tiềm lực chính trị - tinh thần. Theo đó, cần "đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, của các cấp, các ngành, của mỗi cán bộ, đảng viên và người dân đối với nhiệm vụ tăng cường quốc phòng, an ninh, bảo vệ Tổ quốc"4 trong nền kinh tế số. Quán triệt sâu sắc quan điểm phát triển kinh tế - xã hội là trung tâm; xây dựng Đảng là then chốt; phát triển văn hóa là nền tảng tinh thần; bảo đảm quốc phòng, an ninh là trọng yếu, thường xuyên. Đồng thời, khắc phục các biểu hiện sai lệch trong nhìn nhận vị trí, vai trò của các tiềm lực, khi tuyệt đối hóa tiềm lực kinh tế, tiềm lực quân sự hay tiềm lực khoa học… mà xem nhẹ tiềm lực chính trị - tinh thần trong nền kinh tế số.
Hai là, quan tâm xây dựng tiềm lực chính trị - tinh thần vững mạnh, tăng "sức đề kháng" với những tác động tiêu cực của nền kinh tế số.
Quan tâm nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân lực, trọng dụng nhân tài. Giáo dục, khơi dậy mạnh mẽ ý chí tự cường, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Củng cố lòng tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội chủ nghĩa và công cuộc đổi mới. Tăng cường đồng thuận xã hội, tạo nền tảng tinh thần vững chắc. Chăm lo xây dựng Đảng và hệ thống chính trị thật sự trong sạch, vững mạnh toàn diện; xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là đội ngũ cán bộ cấp chiến lược, người đứng đầu đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ. Xây dựng Chính phủ điện tử, hướng tới chính phủ số, thông qua việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động của cơ quan nhà nước; tiếp tục đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, quan liêu, tội phạm và tệ nạn xã hội. Kết hợp chặt chẽ giữa tăng cường tiềm lực chính trị - tinh thần với đẩy mạnh phát triển nền kinh tế số, tạo lập cơ sở vật chất vững chắc của sức mạnh tinh thần Việt Nam. Kết hợp đề cao pháp luật với thực hành và phát huy vai trò chủ thể của nhân dân theo phương châm "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng"5.
Ba là, đổi mới nội dung, phương thức tuyên truyền, giáo dục chính trị, tư tưởng kết hợp với giáo dục quốc phòng - an ninh trong điều kiện nền kinh tế số.
Sử dụng, phát huy vai trò của các công cụ hỗ trợ với công nghệ, phương tiện hiện đại trong công tác tuyên truyền, giáo dục chính trị, tư tưởng. Phát huy tối đa lợi thế của mạng internet, tăng cường cung cấp, cập nhật thường xuyên các thông tin, quan điểm của Đảng, Nhà nước trên các website, cổng thông tin điện tử nhằm nâng cao nhận thức, ý thức chính trị, đấu tranh chống lại các quan điểm, luận điệu sai trái. Tiếp tục vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chú trọng nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, bổ sung kịp thời những vấn đề mới của nền kinh tế số đặt ra. Kiên quyết đấu tranh làm thất bại các âm mưu, thủ đoạn "diễn biến hòa bình", thúc đẩy "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ, "phi chính trị hóa" Quân đội; kích động, gây rối, chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân tộc của các thế lực thù địch.
Bốn là, phát huy vai trò nòng cốt của Quân đội về xây dựng tiềm lực chính trị - tinh thần trong điều kiện nền kinh tế số.
Quân đội là lực lượng nòng cốt, là nhân tố chủ yếu trong sức mạnh quân sự Việt Nam. Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng thường xuyên tham mưu với Đảng, Nhà nước các chủ trương, chính sách nâng cao chất lượng, hiệu quả xây dựng nền quốc phòng toàn dân, xây dựng tiềm lực chính trị - tinh thần trong điều kiện nền kinh tế số. Tận dụng tối đa thành quả của nền kinh tế số để xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, một số quân chủng, binh chủng, lực lượng tiến thẳng lên hiện đại. Đẩy mạnh công tác dân vận; tích cực tham gia phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói, giảm nghèo; phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh, ổn định cuộc sống, góp phần tăng cường niềm tin, sự đồng thuận của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, Quân đội, xây dựng "thế trận lòng dân" vững chắc. Cùng với việc nắm vững lý luận chính trị, kiến thức quân sự, pháp luật... cán bộ, chiến sĩ cần nâng cao nhận thức về âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch để tự bảo vệ mình, bảo vệ bí mật quân sự trên không gian mạng.
VŨ ĐỨC VĨNH - NGUYỄN VĂN GIANG
Học viện Chính trị - Bộ Quốc phòng
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1. Luật Quốc phòng, ngày 8/6/2018 của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
2. V. I. Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2005, t.41, tr. 147.
3. Từ điển Bách khoa quân sự Việt Nam, Nxb. Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2004, tr. 953.
4, 5. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t.1, tr.161, tr. 27.