Hoàn thiện thể chế xây dựng và phát triển ngành Công nghiệp quốc phòng lưỡng dụng, hiện đại

Hiện nay, hòa bình, hợp tác, phát triển vẫn là xu thế chủ đạo trên thế giới, song, cạnh tranh chiến lược, xung đột vũ trang, tôn giáo, sắc tộc, ly khai giữa một số quốc gia vẫn diễn biến gay gắt, điển hình là xung đột quân sự Nga - Ukraine và gần đây nhất là xung đột Israel - Hamas, tác động đến kinh tế, thương mại toàn cầu và tình hình chính trị, quân sự. Chi tiêu quốc phòng toàn cầu tăng cao nhất trong lịch sử, nhiều loại vũ khí mới ra đời; trong đó các loại vũ khí công nghệ cao, tác chiến điện tử, tác chiến không gian mạng, an ninh mạng được sử dụng với phương thức, quy mô, phạm vi đa dạng. Tình hình đó đặt ra yêu cầu phải tích cực, chủ động bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa, không để bị động, bất ngờ trong mọi tình huống. Để đáp ứng yêu cầu trên, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 26/1/2022 về "Đẩy mạnh phát triển công nghiệp quốc phòng đến năm 2030 và những năm tiếp theo". Trong đó nêu rõ quan điểm, để "xây dựng nền công nghiệp quốc phòng chủ động, tự lực, cự cường, lưỡng dụng, hiện đại" cần "hoàn thiện hệ thống pháp luật về công nghiệp quốc phòng. Xây dựng và luật hóa các cơ chế, chính sách đặc thù".

Nhìn lại kết quả sau hơn 37 năm đổi mới, đất nước ta đã tạo được những dấu ấn nổi bật, trong đó hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện, có nhiều đổi mới thực chất. Đối với lĩnh vực CNQP, ngày 26/1/2008, Quốc hội đã thông qua Pháp lệnh Công nghiệp quốc phòng. Đây là văn bản pháp luật có ý nghĩa quan trọng, thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng, Nhà nước trong định hướng, chỉ đạo đối với nhiệm vụ chiến lược là xây dựng và phát triển tiềm lực CNQP của đất nước. Đồng thời, đặt nền móng cho việc hình thành và từng bước đồng bộ hệ thống văn bản pháp quy, xác định khuôn khổ pháp lý điều chỉnh mọi mặt hoạt động ngành kinh tế - kỹ thuật đặc thù của quốc gia; với nhiệm vụ bảo đảm vũ khí, trang bị kỹ thuật (VKTBKT) phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Theo đánh giá, qua hơn 15 năm thực hiện Pháp lệnh CNQP, ngành CNQP đã đạt được nhiều kết quả và thành tựu quan trọng. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thực hiện được đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, tạo sự chuyển biến về nhận thức, trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn dân về xây dựng, phát triển CNQP. Công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động CNQP ngày càng được nâng cao; cơ cấu, tổ chức lực lượng CNQP từng bước được củng cố và phát triển. Cùng với đó, sự gắn kết giữa CNQP và công nghiệp dân sinh có bước đổi mới, đi vào thực chất, góp phần quan trọng duy trì năng lực sản xuất quốc phòng và đóng góp tích cực vào công cuộc phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Hoạt động khoa học và công nghệ (KHCN) ngày càng lớn mạnh cả chiều rộng lẫn chiều sâu, phục vụ đắc lực nhiệm vụ nâng cao chất lượng sản phẩm, phát triển sản phẩm mới đáp ứng nhu cầu VKTBKT cho lực lượng vũ trang nhân dân. Bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ nghiên cứu khoa học, kỹ thuật công nghệ, công nhân lành nghề tăng về số lượng và chất lượng; việc thực hiện các chế độ, chính sách đảm bảo khách quan, dân chủ, đúng quy định, góp phần giữ gìn đội ngũ, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao. Lĩnh vực hợp tác quốc tế về CNQP có nhiều đổi mới, không ngừng phát triển, góp phần quan trọng bảo vệ đất nước từ sớm, từ xa.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, nhiệm vụ xây dựng, phát triển CNQP vẫn còn một số hạn chế, bất cập, đó là: các văn bản quy phạm pháp luật về CNQP chưa đáp ứng kịp thời yêu cầu trong tình hình mới; chức năng quản lý nhà nước về CNQP chưa phát huy tối đa hiệu lực trong phối hợp với các bộ, ban, ngành địa phương; công tác quy hoạch CNQP chưa đồng bộ, chưa thực sự phát huy hiệu quả trong kết hợp quốc phòng với kinh tế, kinh tế với quốc phòng. Ngoài ra, Pháp lệnh CNQP chưa thể hiện rõ nội dung trọng yếu về cơ chế đặc thù, luật hóa chủ trương của Đảng, như: thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao; huy động tiềm lực và đa dạng hóa nguồn lực đầu tư cho CNQP; sản xuất sản phẩm quốc phòng công nghệ cao, vũ khí chiến lược; cơ chế chính sách cho quy hoạch, đầu tư phát triển; chính sách ưu đãi cho nhà khoa học, chuyên gia đầu ngành, cơ chế chính sách về KHCN…

Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp quy về CNQP theo hướng đổi mới, hội nhập, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Các cơ chế, chính sách phải bảo đảm tính đồng bộ, hiệu quả và tránh chồng chéo.

Từ những bất cập, hạn chế nêu trên, để xây dựng nền CNQP chủ động, tự lực, tự cường, lưỡng dụng, hiện đại trong thời kỳ mới, nhiệm vụ trước mắt được Đảng, Nhà nước xác định là phải hoàn thiện thể chế xây dựng và phát triển CNQP, trong đó tập trung vào một số nội dung sau:

Thứ nhất, căn cứ Nghị quyết số 89/2023/QH15 ngày 2/6/2023 của Quốc hội khóa XV về Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024, điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2023, Chính phủ ban hành quyết định số 805/QĐ-TTg ngày 6/7/2023 phân công Bộ Quốc phòng là cơ quan chủ trì xây dựng dự án Luật Công nghiệp quốc phòng, an ninh và động viên công nghiệp thay cho Pháp lệnh CNQP và Pháp lệnh Động viên công nghiệp. Theo đó, tập trung thể chế hóa các quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng về phát triển CNQP, đảm bảo đồng bộ, thống nhất với những quy định trong hệ thống pháp luật. Rà soát, bổ sung hoàn thiện các cơ chế, chính sách khắc phục những khó khăn, bất cập về hệ thống tổ chức CNQP, phát triển KHCN, hợp tác, hội nhập quốc tế; cơ chế đặc thù về nghiên cứu thiết kế, chế tạo VKTBKT; các tiêu chí, điều kiện để doanh nghiệp ngoài Quân đội tham gia nghiên cứu, sản xuất quốc phòng; chính sách khuyến khích, ưu đãi phát triển các ngành công nghiệp then chốt quốc gia tham gia vào chuỗi sản xuất của CNQP; cơ chế huy động nguồn lực tài chính và các thành phần kinh tế, doanh nghiệp tham gia đầu tư phát triển CNQP, v.v.  Đến nay, Bộ Quốc phòng đã hoàn thiện và trình dự án Luật tại Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV (tháng 11/2023) và dự kiến được thông qua tại Kỳ họp thứ 7 (tháng 6/2024).

Thứ hai, để tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách phát triển CNQP, cần có sự đầu tư đồng bộ, hiệu quả vào công nghệ, nguồn nhân lực chất lượng cao, khai thác nguyên vật liệu, xây dựng cơ sở hạ tầng và tăng cường hợp tác quốc tế. Trong đó, lồng ghép nhiệm vụ xây dựng, phát triển CNQP vào các đề án, chiến lược xây dựng, phát triển của các bộ, ngành, địa phương, nhất là các dự án liên doanh, liên kết hoặc đầu tư, hỗ trợ các cơ sở dân sinh phục vụ CNQP. Bên cạnh phát huy hiệu quả nguồn ngân sách nhà nước, cần đẩy mạnh đa dạng hóa nguồn vốn đầu tư cho nhiệm vụ này, kể cả vốn đầu tư của các thành phần kinh tế trong nước lẫn vốn đầu tư nước ngoài. Đặc biệt, chú trọng đầu tư, khai thác có hiệu quả tính lưỡng dụng của CNQP để đáp ứng các yêu cầu nhiệm vụ quốc phòng, an ninh và công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Thứ ba, nâng cao năng lực sản xuất và sức cạnh tranh của doanh nghiệp CNQP trên cơ sở đẩy mạnh phát triển KHCN. Trong bối cảnh cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 phát triển mạnh mẽ, phải đổi mới tư duy, cách nghĩ, cách làm, cụ thể và trực tiếp là đổi mới về thể chế, bao gồm cả tổ chức bộ máy, cơ chế quản lý, quy hoạch thế bố trí, tái cơ cấu. Mặt khác, rà soát, hoàn thiện hệ thống văn bản pháp quy về CNQP theo hướng đổi mới, hội nhập, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Các cơ chế, chính sách phải bảo đảm tính đồng bộ, hiệu quả và tránh chồng chéo. Cùng với đó, mô hình doanh nghiệp CNQP cũng cần được tái cơ cấu để đáp ứng yêu cầu hội nhập, đủ sức cạnh tranh cả trên thị trường trong nước và quốc tế. Quy hoạch tiềm lực CNQP phải được điều chỉnh phù hợp với định hướng bố trí lực lượng và nhiệm vụ quân sự, quốc phòng đã được xác định trong Chiến lược Quốc phòng và quy hoạch chung của nền kinh tế quốc dân, bảo đảm gắn kết chặt chẽ hơn nữa giữa quốc phòng với kinh tế…

Trong thời gian tới, cùng với sự chung tay của cả hệ thống chính trị, việc hoàn thiện thể chế xây dựng CNQP tự lực, tự cường, hiện đại, lưỡng dụng sẽ giúp đảm bảo quốc phòng, an ninh quốc gia vững chắc và góp phần phát triển đất nước.

Đại tá TRẦN THANH NINH

Phó trưởng Phòng Kế hoạch tổng hợp, Vụ Pháp chế/Bộ Quốc phòng