Công nghệ có nguồn gốc từ Technologia trong tiếng Hy Lạp (Techno có nghĩa là thủ công; logia có nghĩa là châm ngôn), là một thuật ngữ rộng, ám chỉ đến các công cụ và mưu mẹo của con người. Tùy vào từng ngữ cảnh mà thuật ngữ công nghệ có thể được hiểu là các công cụ, máy móc giúp con người giải quyết vấn đề hoặc các kỹ thuật, bao gồm phương pháp, vật liệu, công cụ và tiến trình... Còn theo Ủy ban Kinh tế - Xã hội châu Á Thái Bình Dương của Liên Hợp Quốc, công nghệ là kiến thức có hệ thống về quy trình và kỹ thuật, dùng để chế biến vật liệu và thông tin. Nó bao gồm kiến thức, thiết bị, phương pháp cùng các hệ thống dùng để tạo ra hàng hóa và cung cấp dịch vụ.
Từ góc nhìn khoa học, công nghệ là sự phát minh, sử dụng kiến thức nhằm giải quyết một vấn đề, cải tiến một giải pháp đã tồn tại, hay thực hiện một chức năng cụ thể đòi hỏi hàm lượng chất xám cao. Công nghệ nền là công nghệ làm cơ sở phát triển các ứng dụng, quy trình hoặc công nghệ khác. Trong lĩnh vực công nghệ thông tin, người ta hay nói đến công nghệ nền tảng (Technology platform), thậm chí đôi khi chỉ dùng từ nền tảng. Một doanh nghiệp số hoàn chỉnh cần được hỗ trợ bởi 5 nền tảng công nghệ, gồm: hệ thống thông tin, trải nghiệm khách hàng, dữ liệu và phân tích, internet vạn vật (IoT). Còn công nghệ lõi là công nghệ cốt lõi được sử dụng để tạo ra một sản phẩm hoặc dịch vụ, tạo nền tảng cho sự phát triển của một sản phẩm hoặc một hệ thống sản phẩm. Muốn có sản phẩm hoặc dịch vụ chất lượng tốt thì phải có công nghệ lõi của sản phẩm, dịch vụ đó.
Máy rèn nòng tự động của Nhà máy Z111. Ảnh: NAM ANH
Như vậy, có thể hiểu một cách trực quan là công nghệ nền làm cơ sở để tạo ra công nghệ lõi, còn công nghệ lõi làm cơ sở để tạo ra sản phẩm hoặc dịch vụ. Tuy nhiên, cũng có trường hợp công nghệ lõi tách biệt với công nghệ nền. Khi đó cần sử dụng bán thành phẩm có được từ công nghệ nền của công ty khác để làm đầu vào công nghệ lõi và cho ra đời sản phẩm, dịch vụ của mình. Ví dụ, trong sản xuất tên lửa, công nghệ nền là công nghệ chế tạo linh kiện điện tử, chíp điện tử (vi mạch); công nghệ lõi là công nghệ chế tạo hệ thống điều khiển, động cơ, đầu tự dẫn… Chúng ta vẫn có thể chế tạo được tên lửa khi chưa có một số công nghệ nền thậm chí khi chỉ có một số công nghệ lõi. Nhưng sản phẩm chế tạo được thực chất chỉ là sản phẩm tích hợp, lắp ráp từ các bộ phận hoặc một số bộ phận mua của công ty khác và phải phụ thuộc vào công ty cung cấp bán thành phẩm.
Công nghệ nền là công nghệ làm cơ sở phát triển các ứng dụng, quy trình hoặc các công nghệ khác. Công nghệ lõi là công nghệ cốt lõi được sử dụng để tạo ra một sản phẩm hoặc dịch vụ; tạo nền tảng cho sự phát triển và hoạt động của một sản phẩm hoặc một hệ thống sản phẩm.
CNQP Việt Nam hiện nay bao gồm các tập đoàn, tổng công ty, công ty hoạt động trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Sản phẩm quốc phòng có thế mạnh của CNQP Việt Nam là vũ khí, khí tài quang học, đạn dược cho bộ binh; súng, pháo, đạn dược, khí tài cho pháo binh, phòng không; tàu chiến, tàu bổ trợ các loại; trang bị thông tin liên lạc cấp chiến thuật, chiến dịch, chiến lược; radar cảnh giới; khí tài, phương tiện tác chiến điện tử và các loại khí tài quân sự khác. Ngoài ra, thời gian gần đây, ngành CNQP đã nghiên cứu phát triển thành công một số loại vũ khí, trang bị (VKTB) mới, hiện đại, như: vũ khí phòng không tầm thấp, máy bay không người lái, xe thiết giáp… Trong đó, mỗi sản phẩm hoặc nhóm sản phẩm có công nghệ nền, công nghệ lõi khác nhau.
Đối với súng, pháo, công nghệ nền là công nghệ chế tạo vật liệu thép đặc biệt; công nghệ gia công cơ khí (đúc, rèn, dập, tiện, phay, bào, chuốt, hàn, nhiệt luyện, xử lý bề mặt…); công nghệ lõi là công nghệ chế tạo nòng, bệ khóa, lõi khóa, khóa nòng của súng, pháo… và công nghệ kiểm tra, thử nghiệm. Với đạn dược, công nghệ nền là công nghệ hóa chất và gia công cơ khí; còn công nghệ lõi là công nghệ chế tạo thuốc phóng, thuốc nổ, thuốc hỏa thuật, chế tạo đầu đạn, vỏ đạn, nhồi thuốc nổ… và thử nghiệm đạn dược. Với khí tài quang học, công nghệ nền là công nghệ gia công cơ khí, gia công vật liệu quang (mài, mạ…), quang khắc; còn công nghệ lõi là công nghệ mài, mạ gương từ, thấu kính đặc biệt, chế tạo bộ biến đổi quang điện EOP (với nguyên lý khuếch đại ánh sáng), chế tạo cảm biến ảnh nhiệt (với nguyên lý ảnh nhiệt), kiểm tra, hiệu chỉnh, thử nghiệm khí tài quang học. Với xe thiết giáp, công nghệ nền là công nghệ gia công cơ khí, chế tạo các chi tiết cao su kỹ thuật; còn công nghệ lõi là công nghệ chế tạo động cơ cho xe thiết giáp, đúc, dập thân vỏ xe, chế tạo các bộ phận đồng bộ (hệ thống vũ khí, điều khiển hỏa lực, khí tài quan sát, ngắm bắn, hệ thống bơi, hệ thống chống vũ khí hóa học, nguyên tử cho xe…), kiểm tra, thử nghiệm… Với trang bị thông tin liên lạc, radar, trang bị tác chiến điện tử, công nghệ nền là công nghệ gia công vật liệu kim loại, phi kim loại (đúc, rèn, dập, tiện, phay, bào, hàn, nhiệt luyện, xử lý bề mặt…), chế tạo linh kiện điện tử, chíp điện tử; còn công nghệ lõi là công nghệ chế tạo các bản mạch điện tử, phần mềm và kiểm tra, thử nghiệm sản phẩm.
Nhà máy Z199 làm chủ công nghệ sản xuất nhiều loại kính ngắm quang học. Ảnh: CTV
Ở lĩnh vực đóng tàu quân sự, công nghệ nền là công nghệ gia công tôn, thép (cắt, làm sạch, xử lý bề mặt, uốn, hàn, sơn...); công nghệ lõi là công nghệ chế tạo động cơ, hệ thống vũ khí, truyền động, điều khiển, đóng vỏ tàu theo modul, hạ thủy tàu (triền, ụ, sàn nâng), lắp đặt thiết bị, kiểm tra, thử nghiệm tàu. Với máy bay, xuồng không người lái, công nghệ nền là công nghệ gia công vật liệu kim loại, phi kim loại, công nghệ chế tạo linh kiện, chíp điện tử…; công nghệ lõi là công nghệ chế tạo động cơ cho máy bay, xuồng không người lái; công nghệ chế tạo các bộ phận điều khiển, chống tác chiến điện tử, công nghệ kiểm tra, thử nghiệm.
Có thể khẳng định, công nghệ nền, công nghệ lõi của ngành CNQP có vai trò rất quan trọng trong tự chủ sản xuất VKTB, nhất là khi có chiến tranh xảy ra. Những năm qua, được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, Bộ Quốc phòng, cùng sự nỗ lực nghiên cứu phát triển của các cơ quan, đơn vị, nhiều công nghệ nền, công nghệ lõi của ngành CNQP đã được đầu tư, phát triển một cách cơ bản, có hệ thống, bảo đảm tự chủ trong sản xuất VKTB. Đặc biệt là các công nghệ nền, công nghệ lõi trong chế tạo súng và đạn bộ binh, súng và đạn chống tăng; súng và đạn cối; súng và đạn ĐKZ; đạn pháo mặt đất; đạn pháo phản lực; đạn pháo phòng không; đạn pháo hải quân; mìn; ngòi nổ cho bom mìn, đạn dược các loại và khí tài quang học… Ngoài ra, bước đầu đã tự nghiên cứu phát triển được công nghệ lõi chế tạo một số loại VKTB hiện đại, như: đạn chống tăng thế hệ mới; đạn nhiệt áp; động cơ nhiên liệu rắn, hệ thống bảo hiểm, kích nổ, điều khiển, đầu tự dẫn và một số bộ phận chủ yếu cho vũ khí phòng không tầm thấp; thiết bị thông tin liên lạc; radar cảnh giới và trang bị tác chiến điện tử… Tuy nhiên, một số công nghệ nền, công nghệ lõi chế tạo VKTB cần tiếp tục đầu tư và tự nghiên cứu phát triển để bảo đảm chất lượng sản phẩm và sự tự chủ trong sản xuất.
"Rất cần đầu tư nghiên cứu phát triển công nghệ nền, công nghệ lõi, góp phần xây dựng và phát triển CNQP Việt Nam theo hướng chủ động, tự lực, tự cường, hiện đại, lưỡng dụng".
(Thiếu tướng, TS. Đào Xuân Nghiệp)
Thời gian tới, đối với công nghệ nền, cần tăng cường và đẩy nhanh việc nghiên cứu chế tạo linh kiện điện tử, các vi mạch (chíp) điện tử; công nghệ mạ gương, thấu kính đặc biệt, phục vụ chế tạo các sản phẩm hiện đại. Trên thực tế, CNQP Việt Nam đã tự nghiên cứu chế tạo thành công một số vi mạch (chíp) điện tử chuyên dụng cho VKTB. Đây là hướng đi đúng đắn và cần được đầu tư phát triển mạnh mẽ hơn, nhất là trong bối cảnh Việt Nam đang là điểm đến hấp dẫn của các nhà sản xuất chíp điện tử trên thế giới. Ngoài việc hoàn thiện, phát triển các công nghệ nền mới, cần từng bước đổi mới, phát triển các công nghệ nền hiện có để nâng cao năng suất, chất lượng, khả năng bảo đảm an toàn và bảo vệ môi trường, như: sản xuất thuốc phóng, thuốc nổ theo chu trình tuần hoàn không nước thải; công nghệ mài, mạ, chống nấm, mốc cho vật liệu quang học; tự động hóa các công đoạn sản xuất độc hại, nguy hiểm, nhất là trong các dây chuyền sản xuất hóa chất… Đồng thời, cần đẩy mạnh phát triển và hoàn thiện một số công nghệ lõi, như: công nghệ chế tạo động cơ nhiên liệu rắn, mạ gương từ, thấu kính đặc biệt và hệ thống điều khiển cho vũ khí phòng không tầm thấp, đạn phản lực phóng loạt tầm xa, đạn pháo, bom lượn có điều khiển, máy bay và xuồng không người lái; công nghệ chế tạo động cơ, thân vỏ và một số bộ phận đặc chủng của xe thiết giáp, xe tăng; công nghệ chế tạo nòng pháo cỡ lớn…
CNQP là một ngành đặc thù, bởi hiện nay, việc mua sắm vật tư, phụ tùng cho sản xuất VKTB thường khó khăn do vướng nhiều rào cản, nhất là đối với các loại vũ khí công nghệ cao. Do vậy, rất cần đầu tư nghiên cứu phát triển công nghệ nền, công nghệ lõi để góp phần xây dựng và phát triển CNQP Việt Nam theo hướng chủ động, tự lực, tự cường, hiện đại, lưỡng dụng.
Thiếu tướng, TS. ĐÀO XUÂN NGHIỆP
Nguyên Phó Chủ nhiệm Tổng cục Công nghiệp quốc phòng