Xây dựng công nghiệp quốc phòng tự chủ nhìn từ cuộc xung đột Nga và Ukraina

Hơn một năm qua, chiến dịch quân sự đặc biệt do Nga phát động tại Ukraina không đơn thuần là cuộc xung đột giữa hai quốc gia láng giềng, mà thực chất là cuộc chiến tranh ủy nhiệm giữa Mỹ, phương Tây với Nga thông qua “bức bình phong” Ukraina. Phương Tây, đứng đầu là Mỹ, tìm mọi cách viện trợ tài chính, vũ khí, trang bị quân sự cho Ukraina để đối phó lâu dài nhằm tiêu hao sinh lực toàn diện của Nga. Bên cạnh đó, các nước phương Tây áp đặt cùng lúc hàng loạt biện pháp cấm vận khắc nghiệt để làm suy yếu sức mạnh kinh tế, quân sự của Nga.

Rõ ràng, khi chiến tranh công nghệ cao xảy ra, với độ tinh khôn và khả năng hủy diệt lớn của vũ khí hiện đại dẫn tới mức tiêu hao vũ khí, trang - thiết bị, phương tiện gia tăng đột biến. Với Nga, Tổng thống Putin khẳng định: “Năng lực sản xuất của Nga đang phát triển với tốc độ rất nhanh, tốc độ mà nhiều người không ngờ đến. Ngành CNQP Nga sản xuất được số đạn nhiều hơn gấp ba lần hoặc hơn thế. Trong giai đoạn này, Moskva sẽ sản xuất và hiện đại hóa hơn 1.600 xe tăng”. Với Ukraina, do sản xuất quốc phòng hạn chế nên cần số lượng lớn vũ khí, trang - thiết bị, phương tiện từ nguồn viện trợ. Theo nhận định, Mỹ và phương Tây phải viện trợ cho Ukraina một số lượng đáng kể như hàng triệu quả đạn pháo và ít nhất từ 420 đến 440 xe tăng… Trong khi đó, năng lực sản xuất của tổ hợp CNQP Mỹ chỉ có khả năng sản xuất khoảng 14.000 đến 15.000 đạn pháo mỗi tháng, nhưng trên chiến trường Ukraina sử dụng tới 5.000 quả mỗi ngày. Tổng thư ký NATO Stoltenberg mới đây nhận định, Nga đang thực hiện “chiến tranh tiêu hao” với Ukraina. Trong điều kiện đó, bất kỳ nền CNQP nào cũng khó có khả năng đáp ứng được, nhất là trong bối cảnh bị đối phương bao vây, cấm vận và liên tục bị đánh phá. Giới quan sát cho rằng, nếu chiến tranh kéo dài, thì giống như Ukraina, Nga cũng có nguy cơ phải lệ thuộc các yếu tố đầu vào từ bên ngoài để phục vụ sản xuất quốc phòng.

Nhìn lại nền CNQP Việt Nam, những năm qua, mặc dù chúng ta đã đạt được nhiều thành tựu to lớn về trình độ công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực, sản xuất vũ khí bộ binh và đóng tàu quân sự hiện đại. Tuy nhiên, phần lớn nguyên vật liệu cho sản xuất quốc phòng, bản quyền thiết kế chế tạo phụ thuộc vào nước ngoài, nhất là vật tư cho đóng tàu quân sự và sản xuất các loại ngòi đạn. Bên cạnh đó, xăng, dầu đặc chủng để vận hành các loại vũ khí, phương tiện hiện đại, như: máy bay, tàu chiến, tàu ngầm… phụ thuộc vào các nhà cung cấp nước ngoài. Khi chiến tranh Nga - Ukraina xảy ra, Mỹ và phương Tây áp dụng hàng loạt biện pháp cấm vận khắc nghiệt về tài chính, kinh tế, thương mại đối với Nga. Điều đó đã ngay lập tức ảnh hưởng đến sản xuất quốc phòng của ta cũng như nguồn cung một số sản phẩm năng lượng đặc chủng đến từ Nga, gây khó khăn nhất định đến việc thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Từ đó, thêm một lần nữa vấn đề đặt ra đòi hỏi phải xây dựng nền CNQP tự chủ, tự cường, hiện đại, lưỡng dụng đủ sức đáp ứng nhu cầu quốc phòng cả trong điều kiện thời bình và thời chiến. Theo đó, để xây dựng CNQP Việt Nam tự chủ cần thực hiện tốt các giải pháp sau:

Một là, có chính sách đào tạo, phát triển đội ngũ chuyên gia giỏi, nhà khoa học đầu ngành, tổng công trình sư về nghiên cứu, thiết kế các loại vũ khí, trang bị, phương tiện quân sự.

Đây là giải pháp quyết định khả năng xây dựng nền CNQP tự chủ, hiện đại, lưỡng dụng và hội nhập. Bởi, tự chủ về sản xuất quốc phòng trước hết là tự chủ về nghiên cứu, thiết kế, chế tạo. Vấn đề này phụ thuộc tuyệt đối vào đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành, các tổng công trình sư. Đây chính là lực lượng nòng cốt trong nghiên cứu, thiết kế, chế tạo các loại vũ khí, trang - thiết bị, khí tài cho Quân đội. Theo đó, Nhà nước cần có chính sách thu hút người tài trong nước và người Việt Nam ở nước ngoài có trình độ, có nguyện vọng cống hiến xây dựng CNQP. Bên cạnh đó, cũng cần ưu tiên một nguồn lực lớn để tuyển lựa, sàng lọc những người giỏi trong xã hội, nhất là ở bậc phổ thông, đại học, sau đại học hoặc ở các ngành chuyên biệt để tiếp tục đào tạo, bồi dưỡng, gửi đi đào tạo ở nước ngoài; đồng thời, tuyển dụng vào các ngành, lĩnh vực mà sản xuất quốc phòng cần.

Phát triển đội ngũ chuyên gia giỏi, nhà khoa học đầu ngành, tổng công trình sư về nghiên cứu, thiết kế vũ khí, trang - thiết bị là giải pháp quyết định xây dựng nền CNQP tự chủ, hiện đại.

Hai là, tích cực phát huy năng lực khoa học - công nghệ nội sinh.

Đây là giải pháp có ý nghĩa then chốt trong xây dựng nền CNQP tự chủ. Bởi, chỉ có tự chủ bằng chính năng lực khoa học - công nghệ nội sinh mới có thể nắm giữ phần “linh hồn” công nghệ, loại trừ khả năng chi phối từ bên ngoài do không thể tự chủ công nghệ. Theo đó, cần ưu tiên đầu tư nguồn lực để phát triển khoa học - công nghệ quân sự; đồng thời, đầu tư hiện đại hóa các trang - thiết bị kỹ thuật, công nghệ tại các viện, trung tâm nghiên cứu CNQP… Có chính sách liên kết với các trung tâm, viện nghiên cứu, trường đại học lớn trong nước nhằm thu hút nguồn lực khoa học - công nghệ từ nền kinh tế phục vụ cho nhu cầu xây dựng CNQP.

Ba là, chú trọng đầu tư, hiện đại hóa, lưỡng dụng hóa các ngành công nghiệp then chốt cho phát triển kinh tế và nhu cầu sản xuất quốc phòng.

Theo đó, bên cạnh nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, cần tăng cường huy động các nguồn vốn khác để đầu tư xây dựng, phát triển hiện đại, lưỡng dụng các ngành công nghiệp then chốt, như: hóa chất, luyện kim, điện tử, công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo… và ưu tiên đầu tư các dự án trọng điểm. Trong quá trình phát triển, cần có cơ chế, chính sách cụ thể lồng ghép nội dung, nhiệm vụ xây dựng, phát triển hiện đại, lưỡng dụng các ngành công nghiệp then chốt vào các chương trình, dự án đầu tư phát triển kinh tế - xã hội theo quy hoạch thế bố trí chiến lược quốc phòng. Tận dụng tối đa thành tựu của công nghiệp quốc gia, nguồn lực tổng hợp của các ngành, các thành phần kinh tế và chính doanh nghiệp quốc phòng để tái đầu tư xây dựng, phát triển hiện đại, lưỡng dụng các ngành công nghiệp then chốt. Chú trọng kết hợp giữa phát huy năng lực nội sinh từ ngành công nghiệp then chốt với tổng thể năng lực công nghiệp quốc gia, các ngành, lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ để đáp ứng khả năng cao nhất cho sản xuất quốc phòng.

Bốn là, phát huy nội lực, tạo tiềm lực đủ mạnh để phát triển nền CNQP tự chủ, hiện đại, lưỡng dụng.

Đại hội XIII của Đảng khẳng định: “Phát huy cao nhất sức mạnh tổng hợp để bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc”. Bởi vậy, phát huy nội lực là vấn đề tiên quyết để xây dựng nền CNQP tự chủ. Đảng và Nhà nước cần ban hành cơ chế, chính sách đặc thù trong tạo lập, huy động, phân bổ các nguồn lực cho phát triển CNQP. Bên cạnh đầu tư từ ngân sách nhà nước, cần tăng cường huy động các nguồn vốn khác để đầu tư cơ sở vật chất, trang - thiết bị kỹ thuật, đào tạo nguồn nhân lực cho CNQP; gắn kết chặt chẽ giữa xây dựng CNQP hiện đại, lưỡng dụng với các chương trình, dự án đầu tư phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Trên cơ sở đó phát huy tối đa thành tựu của công nghiệp quốc gia, sử dụng hiệu quả các nguồn lực hiện có trên cả nước cho phát triển CNQP tự chủ. Sắp xếp, bố trí các doanh nghiệp CNQP trên cả ba miền phù hợp với chiến lược quốc phòng và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Đây chính là việc sắp xếp, bố trí hợp lý tạo ra khả năng thu hút nguồn lực toàn diện cho cả kinh tế và quốc phòng.

Xây dựng CNQP tự chủ đòi hỏi quyết tâm chính trị lớn của Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng và cần phát huy cao độ nguồn lực con người, nguồn lực khoa học - công nghệ nội sinh.

Có thể thấy, từ diễn biến cuộc xung đột quân sự Nga - Ukraina, thì việc xây dựng CNQP Việt Nam tự chủ là đòi hỏi tất yếu nhằm thực hiện mục tiêu xây dựng Quân đội hiện đại, tránh lệ thuộc vào nước ngoài về kỹ thuật, công nghệ và nguồn cung vũ khí, trang bị, phương tiện quân sự. Xây dựng CNQP tự chủ đòi hỏi quyết tâm chính trị lớn của Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng. Đồng thời, đặt ra yêu cầu phải huy động cao độ các nguồn lực, đặc biệt là nguồn lực con người, nguồn lực khoa học - công nghệ nội sinh. CNQP Việt Nam chỉ có khả năng tự chủ khi dựa trên nền tảng trí tuệ, nội lực của chính đất nước, con người Việt Nam.

Thượng tá, TS. PHÙNG MẠNH CƯỜNG

Thượng tá, ThS. HOÀNG ANH TUẤN

Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Chính trị (2022), Nghị quyết 08-NQ/TW về đẩy mạnh phát triển công nghiệp quốc phòng đến năm 2030 và những năm tiếp theo, Hà Nội.

2. Bộ Quốc phòng (2021), Báo cáo số 2934/BC-BQP ngày 15/8/2021 về tổng kết 12 năm thực hiện Pháp lệnh Công nghiệp quốc phòng (2008-2020), Hà Nội.

3. Bộ Quốc phòng (2018), Báo cáo số 12012/BC-BQP ngày 20/10/2018 về tổng kết 15 năm thực hiện Pháp lệnh Động viên công nghiệp (2003-2018), Hà Nội.

 4. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.155, 156.

5. Đảng bộ Quân đội (2020), Nghị quyết đại hội đại biểu đảng bộ Quân đội lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020 - 2025, Hà Nội.

6. Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam, Dự thảo Luật Công nghiệp quốc phòng, an ninh và động viên công nghiệp, Hà Nội.