Mới đây, khi đến công tác tại một nhà máy quốc phòng, tôi khá bất ngờ khi thấy trong phân xưởng sản xuất cơ khí có 2 robot đang hoạt động. Mỗi khi ánh lửa hàn lóe sáng, một chi tiết sản phẩm được gắn kết với độ chính xác rất cao. Ở một nhà máy khác, giữa một xưởng sản xuất với hàng chục thiết bị hiện đại, chỉ thấy thấp thoáng vài bóng áo thợ đang “nhãn nhã” bấm nút điều khiển, hầu hết các công đoạn đã được tự động hóa. Ngay cả công đoạn tiểu thủ công nghiệp là “ngồi xổm” để bao gói sản phẩm, nay đã có thiết bị làm thay. Ánh lửa hàn, cánh tay robot, những thiết bị bao gói tự động, những công nhân tự tin bấm nút điều khiển dây chuyền công nghệ… tạo cho tôi ấn tượng đẹp về “đội quân lao động sản xuất” thời Công nghiệp 4.0.
Có thể nói, những thành tựu của tri thức nhân loại, nhất là tác động tích cực của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, đang từng bước chuyển hóa cách nghĩ, cách làm, cách quản lý trong các doanh nghiệp quân đội, trong đó có doanh nghiệp quốc phòng. Quả thật, không có gì ngạc nhiên khi cán bộ, nhân viên ở các bộ phận hành chính của Nhà máy Z176 phải thi đua học tiếng Anh, biết sử dụng các thiết bị công nghệ hiện đại và thành thạo tin học, bởi đơn giản là họ thường xuyên giao dịch với đối tác nước ngoài, tiến hành thương mại điện tử, thanh toán quốc tế... Doanh thu hàng chục triệu USD mỗi năm từ hàng kinh tế xuất khẩu chính là nhờ nỗ lực của những cán bộ, công nhân, viên chức quốc phòng được đào tạo cơ bản, chính quy và có tri thức. Cũng như vậy, những người công nhân trong các nhà máy “thuần Quân giới” như Z111, Z115, Z129, Z131 đã không còn “mặc định” ở các khóa đào tạo sơ cấp, trung cấp, mà đã có những người trực tiếp đứng máy chuẩn hóa trình độ ở bậc đại học. Quá trình nhận chuyển giao công nghệ từ các quốc gia có nền khoa học quân sự phát triển, sản xuất được những loại vũ khí mới, là đòi hỏi tất yếu, là điều kiện “cần” để những người lính thợ công nghiệp quốc phòng Việt Nam từng bước chuyển đổi năng lực làm ra sản phẩm.
Nhìn rộng hơn, những thành tố tạo nên “đội quân lao động sản xuất” thời Cách mạng công nghiệp 4.0 đang làm ngỡ ngàng không chỉ với người Việt Nam mà ngay cả đối với bạn bè quốc tế. Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông Quân đội (Viettel) là một doanh nghiệp như thế. Nhờ nguồn nhân lực có tri thức và khát vọng đổi thay, đến nay, Viettel đã lọt vào Top 30 công ty viễn thông hàng đầu về kết nối di động, nằm trong tốp các nhà khai thác viễn thông có tốc độ phát triển nhanh nhất thế giới; đã làm chủ công nghệ một số thiết bị, khí tài quân sự có tính năng, kỹ thuật vượt trội đưa vào trang bị, phù hợp khả năng tác chiến của Quân đội ta.
Tôi có dịp tới nhiều nhà máy quốc phòng, được chứng kiến những công nhân hàng chục năm âm thầm đứng máy. Ngày lại ngày, cỗ máy dần dần cũ đi, gương mặt người lính thợ cũng hằn thêm những nếp nhăn. Họ lao động bằng trách nhiệm và sự mẫn cán, nhưng rõ ràng, sản phẩm làm ra sau bao năm ít có sự thay đổi, hàm lượng “chất xám” không nhiều, giá trị kinh tế chưa cao. Tôi cũng đã quá quen với hình ảnh những nữ công nhân ngồi trong nhà xưởng lem nhem để gia công, bao gói sản phẩm... Có lẽ cũng chính vì thế mà thuật ngữ “công nghệ ngồi xổm” đã ra đời, lưu truyền như một “khái niệm” về phương thức lao động thủ công, đơn giản, lạc hậu trong các nhà máy quốc phòng. Phương thức đó cần phải từng bước nhường chỗ cho những cánh tay robot, những nhà xưởng sạch sẽ, khang trang, những tiêu chuẩn ISO, chương trình KAIZEN, 5S...
Vẫn biết, sự thay đổi hoặc lớn hơn là bước đột phá sẽ không hề dễ dàng, nhưng xu thế đẩy mạnh quá trình tiếp cận và ứng dụng thành tựu Cách mạng công nghiệp 4.0 là điều tất yếu. Bởi vậy, muốn giã từ “công nghệ ngồi xổm”, làm tốt nhiệm vụ của “đội quân lao động sản xuất” trong thời kỳ mới, tùy theo chức năng, nhiệm vụ cụ thể, mỗi doanh nghiệp quân đội cần xây dựng được đội ngũ cán bộ, công nhân viên, người lao động đủ năng lực, trình độ, được đào tạo bài bản, biết làm chủ công nghệ lõi để sản xuất và đưa ra thị trường những sản phẩm có hàm lượng khoa học cao, đặc biệt sản phẩm định hình tương lai của thế giới (như robot cao cấp, vật liệu mới, in 3D).
Giã từ “công nghệ ngồi xổm” chính là thay đổi cách làm thủ công, đơn giản, lạc hậu bằng phương thức khoa học tiên tiến, hiện đại, thích ứng với Cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra sôi động hiện nay.
NHẤT NGÔN