Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh không hề có ý định xây dựng cho mình một sự nghiệp văn chương và Người cũng không bao giờ tự nhận mình là nhà văn, nhà thơ. Trong hoàn cảnh lịch sử lúc bấy giờ, với lòng yêu nước, thương dân nồng nàn và một khát vọng cháy bỏng, hoài bão lớn lao, Người đã quyết tâm tìm đường cứu nước, giải phóng dân tộc khỏi ách lầm than, nô lệ. Trên con đường hoạt động cách mạng, Người nhận ra rằng, văn chương cũng có thể là vũ khí đấu tranh. Vì vậy, Người đã dùng văn chương như một thứ vũ khí để phục vụ cách mạng và chuyển tải tư tưởng cách mạng cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc thơ chúc Tết (Xuân Mậu Thân 1968). Ảnh: TL
Trong 22 bài thơ Xuân chúc Tết (bài đầu tiên viết năm 1942 và bài cuối cùng viết năm 1969) đã toát lên một phần tư tưởng cách mạng mang tầm chiến lược của Người, như: Tư tưởng về chiến tranh nhân dân; tư tưởng cách mạng tiến công; tư tưởng chỉ đạo tiến trình, kết cục của chiến tranh; tư tưởng về phát triển bền vững; tư tưởng về xây dựng thế hệ cách mạng cho đời sau…
Cụ thể, ngay trong bài thơ mừng Xuân tại Pắc Bó (Cao Bằng), viết năm 1941 đã thể hiện mục tiêu của sự nghiệp cách mạng, đồng thời cũng là sứ mệnh mà Người phải đảm nhận, đó là: “Hai tay gây dựng một sơn hà”. Sơn hà mà Hồ Chí Minh xác định là đấu tranh giành độc lập dân tộc, thoát khỏi ách thực dân, phong kiến, đưa đất nước đi theo con đường của cách mạng Tháng Mười Nga. Suốt cuộc đời mình, Người đã đảm nhận sứ mệnh và hy sinh, cống hiến cho sự nghiệp cách mạng đó.
Sau khi nước nhà vừa giành được độc lập, thực dân Pháp quay trở lại xâm lược nước ta một lần nữa, trong thơ chúc Tết Xuân năm 1948, Người tiếp tục khẳng định mục tiêu của cách mạng: “Thống nhất chắc chắn được/Độc lập quyết thành công”. Mùa Xuân năm 1961, Chủ tịch Hồ Chí Minh lên thăm lại Pắc Bó, xúc động trào dâng sau 20 năm xa cách, Người nhớ lại bài thơ xưa viết vào mùa Xuân 1941: “Hai mươi năm trước ở hang này/Non sông gấm vóc có ngày nay”. Và thật kỳ diệu: “Tay không xốc nổi cơ đồ cừ không”.
Để chiến thắng thực dân, đế quốc xâm lược cùng bè lũ tay sai hùng mạnh, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dùng thơ Xuân để chuyển tải tư tưởng chiến tranh nhân dân, toàn dân, toàn diện, nhằm tạo sức mạnh tổng hợp để giành thắng lợi trong chiến tranh. Tiêu biểu cho tư tưởng này là trong bài thơ Xuân chúc Tết năm 1947, Người viết: “Toàn dân kháng chiến, toàn diện kháng chiến/Chí ta đã quyết, lòng ta đã đồng”.
Trong thơ Xuân chúc Tết năm 1966, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tổng kết thắng lợi của quân và dân ta ở miền Nam trên các chiến trường chống đế quốc Mỹ xâm lược. Người đã chỉ ra nguyên nhân của thắng lợi chính là khối đại đoàn kết toàn dân, là thắng lợi của tư tưởng chiến tranh nhân dân, toàn dân, toàn diện: “Mừng miền Nam rực rỡ chiến công/Nhiều Dầu Tiếng, Bầu Bàng, Plâyme, Đà Nẵng/Mừng miền Bắc chiến đấu anh hùng/Giặc Mỹ leo thang ngày càng thua nặng/Đồng bào cả nước đoàn kết một lòng/Tiền tuyến hậu phương, toàn dân cố gắng/Chống Mỹ, cứu nước, ta nhất định thắng”.
Đầu Xuân năm 1967, trong lời thơ chúc Tết, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh nguyên nhân của những thắng lợi to lớn trên là do nhân dân ta tự lực cánh sinh là chính, bên cạnh đó có sự giúp đỡ chí tình của các nước bạn và nhân dân tiến bộ trên toàn thế giới, kể cả nhân dân tiến bộ Mỹ. Người động viên đồng bào và chiến sĩ cả nước quyết đánh, quyết thắng, càng đánh càng thắng giặc Mỹ xâm lược: “Xuân về xin có một bài ca/Gửi chúc đồng bào cả nước ta/Chống Mỹ hai miền đều đánh giỏi/Tin mừng thắng trận nở như hoa”.
Bên cạnh đó, qua các bài thơ Xuân chúc Tết của Chủ tịch Hồ Chí Minh, chúng ta còn nhận thấy những lời hiệu triệu như là lời của núi sông, toát lên khí thế cách mạng tiến công trong đấu tranh giải phóng dân tộc, cũng như trong lao động sản xuất dựng xây đất nước. Trong thơ chúc Tết năm 1947, Người viết:“Chí ta đã quyết, lòng ta đã đồng/Tiến lên chiến sĩ! Tiến lên đồng bào!/Sức ta đã mạnh, người ta đã đông”. Trong thơ chúc Tết Xuân năm 1948: “Toàn dân đại đoàn kết/Cả nước dốc một lòng”. Trong thơ Xuân chúc Tết năm 1949:“Người người thi đua/Ngành ngành thi đua/Ngày ngày thi đua/Ta nhất định thắng/Địch nhất định thua”. Thơ Xuân chúc Tết năm 1952: “Chiến sĩ thi giết giặc/Đồng bào thi tăng gia/Năm mới thi đua mới/Thắng lợi ắt về ta”.
Đặc biệt là trong bài thơ Xuân chúc Tết năm 1968 của Chủ tịch Hồ Chí Minh, chính là mệnh lệnh cho cuộc Tổng tiến công và nổi dậy trên khắp chiến trường miền Nam đứng lên chống Mỹ, giải phóng miền Nam thống nhất đất nước: “Nam Bắc thi đua đánh giặc Mỹ/Tiến lên!/Toàn thắng ắt về ta!" Còn trong bài thơ Xuân chúc Tết năm 1969 của Người lại thể hiện tư tưởng chỉ đạo tiến trình, kết cục chiến tranh:“Năm qua thắng lợi vẻ vang/Năm nay tiền tuyến chắc càng thắng to/Vì độc lập, vì tự do/Đánh cho Mỹ cút, đánh cho ngụy nhào/Tiến lên! Chiến sĩ, đồng bào /Bắc - Nam sum họp, Xuân nào vui hơn”.
Đất nước ta đang chuẩn bị đón năm mới Kỷ Hợi 2019, chúng ta lại càng nhớ đến thơ chúc Tết mừng Xuân của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Những bài thơ chúc Tết mà Người để lại là một di sản văn học có giá trị, gắn liền với tiến trình phát triển của cách mạng và đời sống tinh thần của dân tộc. Giáo sư Ngữ văn Hà Minh Đức, nguyên Viện trưởng Viện Văn học, đã viết: Thơ chúc Tết của Hồ Chí Minh phản ánh “tinh thần đồng tâm nhất trí giữa lãnh tụ và quần chúng cách mạng trên mỗi bước đi của thời gian, của lịch sử dân tộc”.
Đại tá, PGS, TS. HÀ NGUYÊN CÁT
Học viện Quốc phòng