Cùng với quá trình toàn cầu hóa, vấn đề hội nhập quốc tế là một xu thế khách quan.Đây là một bước đi tất yếu mà Việt Nam cũng không phải là ngoại lệ. Hội nhập quốc tế mang lại nhiều cơ hội phát triển, đồng thời cũng đặt ra nhiều thách thức cho các lĩnh vực của nền kinh tế đất nước. Đối với những lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế đất nước, trong đó có ngành Cơ khí, thì việc tiếp thu những thành tựu khoa học kỹ thuật, công nghệ của thế giới phục vụ cho sự phát triển tương xứng với tiềm năng là rất cần thiết.
Có thể nói, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng sẽ làm gia tăng đầu tư, chuyển giao công nghệ từ các chủ thể, doanh nghiệp nước ngoài vào Việt Nam.Điều này giúp các doanh nghiệp cơ khí (DNCK) tiếp cận các công nghệ phong phú, đa dạng hơn. Bên cạnh đó, hội nhập quốc tế tạo điều kiện cho DNCK mở rộng thị trường, xuất khẩu sản phẩm; từ đó mở rộng sản xuất, nâng cao năng lực nghiên cứu, tạo cơ hội để tăng trưởng, đổi mới công nghệ… Đồng thời, hội nhập quốc tế đòi hỏi các nước phải thực hiện quyền bảo hộ, quyền sở hữu trí tuệ tốt hơn và hiệu quả hơn, do vậy, sẽ tạo động lực thúc đẩy các DNCK đẩy mạnh nghiên cứu, phát triển công nghệ mới. Mặt khác, khi hội nhập, các DNCK trong nước còn tiếp cận được với các nguồn vốn, nhân lực để mở rộng hoạt động nghiên cứu, đổi mới công nghệ sản xuất; các doanh nghiệp sẽ có động lực đổi mới, nhất là đổi mới công nghệ để nâng cao năng lực cạnh tranh, hiệu quả hoạt động; tiếp cận phi thương mại các sáng chế, công nghệ của nước ngoài, trên cơ sở đó nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới; đẩy mạnh việc áp dụng và thực hiện các tiêu chuẩn quốc tế trong sản xuất, từ đó đặt ra yêu cầu nâng cao năng lực và chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế. Hội nhập quốc tế cũng góp phần hoàn thiện thể chế, chính sách cho đổi mới công nghệ của các DNCK. Để đáp ứng các quy định tại các hiệp định song phương và đa phương, Nhà nước phải xây dựng, sửa đổi, bổ sung những bộ luật cho phù hợp với luật pháp quốc tế. Quá trình này làm cho hệ thống pháp luật, chính sách phát triển, đổi mới công nghệ đối với các DNCK được hoàn thiện đầy đủ hơn theo thông lệ và quy định quốc tế và làm cho năng lực quản lý đối với DNCK nâng lên và chuyên nghiệp hơn.
Sản xuất hộp sắt xuất khẩu ở Nhà máy Z183. Ảnh: PV
Bên cạnh những thuận lợi do hội nhập quốc tế mang lại thì cũng còn có những thách thức không nhỏ đối với các DNCK. Các DNCK trong nước thường bị động và chịu nhiều sức ép từ doanh nghiệp nước ngoài nên dễ dẫn đến phụ thuộc vào công nghệ hoặc phải chịu nhiều chi phí để cập nhật công nghệ mới. Ngoài sức ép cạnh tranh, Việt Nam còn phải đối mặt với nguy cơ biến thị trường trở thành thị trường tiêu thụ các công nghệ cơ khí lạc hậu của thế giới, do không hiểu rõ và nắm vững bản chất công nghệ. Hội nhập quốc tế còn làm giảm năng lực (trong có năng lực đổi mới công nghệ) của các DNCK do tình trạng chảy máu chất xám và di chuyển nguồn lực tài chính; tạo ra thách thức do có sự không đồng bộ với các tiêu chuẩn và quy định quốc tế; tăng chi phí do phải trả cho chủ sở hữu trí tuệ…
Tiếp nhận những công nghệ tiên tiến của thế giới, thay thế, đổi mới những công nghệ lạc hậu là xu thế tất yếu nhằm đưa ngành Cơ khí trở thành một lĩnh vực quan trọng đối với sự phát triển của nền kinh tế đất nước. Do vậy, để đẩy mạnh việc tiếp thu, đổi mới công nghệ của DNCK Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế, trong thời gian tới cần thực hiện tốt những vấn đề cơ bản sau:
Một là, hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ DNCK đổi mới công nghệ. Kinh nghiệm của nhiều quốc gia cho thấy, để các DNCK đổi mới công nghệ trong bối cảnh hội nhập quốc tế, hệ thống các cơ chế, chính sách hỗ trợ của Nhà nước có vai trò rất quan trọng. Ở nước ta, khi thực hiện vấn đề này cần tăng cường đầu tư và nâng cao hiệu quả nguồn vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước để hỗ trợ các DNCK đổi mới công nghệ. Việc phân bổ nguồn vốn phải hợp lý và giao quyền tự chủ cho doanh nghiệp thực hiện đổi mới công nghệ. Thực hiện chính sách ưu đãi thuế linh hoạt để thúc đẩy sự đổi mới công nghệ của các DNCK, như miễn, giảm thuế để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào các hoạt động nghiên cứu triển khai và phát triển công nghệ mới, sản xuất thử nghiệm, sản xuất sản phẩm mới; miễn thuế trung gian, môi giới công nghệ ngành Cơ khí; miễn, giảm thuế nhập khẩu các thiết bị phục vụ đổi mới công nghệ và thuê đất làm nơi nghiên cứu; đánh thuế môi trường đối với các DNCK sử dụng công nghệ lạc hậu, gây ô nhiễm môi trường để buộc phải đổi mới và sử dụng công nghệ tiên tiến hơn…
Hai là, nâng cao khả năng đổi mới công nghệ của các DNCK.Trong vấn đề này, trước hết, cần quan tâm xây dựng mục tiêu phát triển và chiến lược kinh doanh dài hạn dựa trên đổi mới công nghệ. Trước xu thế cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt, muốn tồn tại và phát triển, các DNCK Việt Nam phải đưa mục tiêu đổi mới công nghệ và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực vào chiến lược kinh doanh dài hạn của doanh nghiệp. Để chiến lược này mang tính khả thi, doanh nghiệp phải nắm bắt được các xu hướng phát triển công nghệ liên quan đến lĩnh vực cơ khí, hiểu kỹ môi trường kinh doanh và nắm bắt xu thế vận động của thị trường cơ khí trong và ngoài nước; đồng thời đánh giá được thực trạng năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, như năng lực về vốn, công nghệ, nhân lực… DNCK Việt Nam cũng cần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực theo chuẩn quốc tế. Cụ thể là, doanh nghiệp phải có chiến lược, kế hoạch đào tạo nguồn nhân lực kỹ thuật và quản lý gắn với mục tiêu phát triển trong từng giai đoạn cụ thể; đầu tư thỏa đáng cho đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực; có chính sách thu hút và giữ gìn nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn, kỹ thuật giỏi. DNCK phải thường xuyên nắm bắt thông tin về thị trường, về những công nghệ mới trên thế giới đối với lĩnh vực cơ khí để nhận biết, đánh giá, lựa chọn công nghệ phù hợp nhằm đầu tư có hiệu quả, đáp ứng tốt nhất những yêu cầu của doanh nghiệp khi có nhu cầu đổi mới công nghệ. DNCK cũng cần nhạy bén, chủ động tiếp cận các nguồn vốn đổi mới công nghệ của các tổ chức tín dụng. Để thực hiện tốt vấn đề này, doanh nghiệp cần tăng cường tính khả thi, hiệu quả của dự án đổi mới công nghệ và nâng cao trình độ đội ngũ xây dựng dự án; chú trọng các hoạt động dịch vụ tư vấn xây dựng dự án, đặc biệt là tư vấn của ngân hàng; xây dựng hệ thống tài chính doanh nghiệp minh bạch, khách quan giúp các tổ chức tín dụng dễ dàng thẩm định năng lực để tạo điều kiện cho vay vốn; sử dụng vốn vay hiệu quả, đúng mục đích.
Ba là, thiết lập hệ thống các cơ quan đại diện xúc tiến đầu tư và đổi mới công nghệ của các DNCK ở các nước phát triển. Các cơ quan này sẽ trực tiếp tìm hiểu, chọn lọc các nhà đầu tư và làm dịch vụ cho các dự án chuyển giao công nghệ cơ khí từ nước ngoài vào Việt Nam… Qua đó thực hiện được việc kiểm soát chất lượng công nghệ cơ khí nhập khẩu, giúp các DNCK có được những công nghệ cao, chất lượng…
Bốn là, hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ tư vấn, trung gian môi giới chuyển giao công nghệ của hiệp hội các DNCK. Hiệp hội sẽ kết hợp, liên kết các DNCK, các tổ chức trung gian lại với nhau để gắn kết các DNCK trong và ngoài nước thành một hệ thống gắn bó chặt chẽ trong việc trao đổi, cung cấp, chia sẻ thông tin, hợp tác kinh doanh... Bên cạnh đó, hiệp hội sẽ giúp bảo vệ các tổ chức thành viên trước sức ép cạnh tranh từ các doanh nghiệp nước ngoài và giúp mở rộng thị trường quốc tế cho các doanh nghiệp trong nước.
Năm là, nâng cao uy tín và xây dựng thương hiệu của các DNCK.Để chủ động hội nhập quốc tế, các DNCK phải xác định được lợi thế so sánh của mình để xây dựng chiến lược hội nhập phù hợp, trong đó chú trọng việc khẳng định uy tín, thương hiệu doanh nghiệp. Nhằm nâng cao uy tín và khằng định thương hiệu, các doanh nghiệp cần tăng cường các hoạt động quảng bá hình ảnh trên các phương tiện thông tin đại chúng; tại các triển lãm, hội chợ công nghệ, hội chợ sản phẩm để mở rộng cơ hội giao lưu, hợp tác, giới thiệu sản phẩm của doanh nghiệp…
Đổi mới công nghệ là một trong những giải pháp quan trọng để nâng cao năng lực cạnh tranh của các DNCK Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Có nhiều khó khăn, thách thức, song để phát triển bền vững, nâng cao được khả năng cạnh tranh, các DNCK Việt Nam cần phải có sự quyết tâm, phát huy nội lực, tận dụng tốt các ưu đãi của Nhà nước, các tổ chức liên quan để đổi mới công nghệ. Đặc biệt, sự quan tâm của Nhà nước trong việc hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ DNCK đổi mới công nghệ sẽ là điều kiện thuận lợi để ngành Cơ khí có thể bứt lên phát triển xứng với tiềm năng và trở thành một trong những lĩnh vực mũi nhọn của nền công nghiệp quốc gia trong sự nghiệp CNH-HĐH đất nước.
TS. NGUYỄN MẠNH HÙNG
Hội đồng Lý luận Trung ương