Một trong những nguyên nhân quan trọng của hạn chế, yếu kém này chính là do: “Công tác đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá, bổ nhiệm cán bộ trong các DNNN còn nhiều hạn chế. Một bộ phận không nhỏ cán bộ quản lý DNNN yếu kém về năng lực quản lý, điều hành, sa sút về tinh thần trách nhiệm, suy thoái về phẩm chất đạo đức, lối sống, vi phạm pháp luật, tham nhũng, lãng phí” (2).
Trước đó, trong Văn kiện Đại hội XII của Đảng cũng đã đánh giá rất sâu sắc những hạn chế, yếu kém của quá trình tái cơ cấu nền kinh tế, trong đó có tái cơ cấu DNNN. Đó là quá trình cơ cấu lại, cổ phần hóa, thoái vốn ở một số doanh nghiệp chưa đạt tiến độ; tỷ lệ vốn được cổ phần còn thấp; quản trị doanh nghiệp đổi mới còn chậm; kiểm tra giám sát nội bộ còn hạn chế; hiệu quả sản xuất kinh doanh của nhiều DNNN thấp, chưa tương xứng với tài sản và nguồn lực, thất thoát, lẵng phí còn lớn. DNNN chưa thể hiện được vai trò là lực lượng nòng cốt của kinh tế nhà nước.
Có thể nói, cùng với quá trình đổi mới kinh tế, thay đổi chính sách, hội nhập thế giới, việc tái cơ cấu DNNN thực chất đã diễn ra trong hơn 30 năm qua. Mặc dù vậy, công việc này chỉ được sử dụng với cách gọi khác là sắp xếp, đổi mới, nâng cao hiệu quả của DNNN chứ chưa thực sự đi sâu vào phạm vi tái cơ cấu. Điều rất cần thiết là phải tập trung vào tái cơ cấu để giải quyết các vấn đề mang tính cốt lõi hơn là mang tính “bề nổi” như đã làm trong những năm qua. Những năm qua, kinh tế Việt Nam tuy còn nhiều khó khăn nhưng đã từng bước khởi sắc; chúng ta đã hội nhập sâu rộng hơn trên trường quốc tế. Về pháp lý, Quốc hội đã sửa đổi, bổ sung nhiều bộ luật quan trọng tầm vĩ mô nhằm tạo ra một môi trường đầu tư, một “sân chơi” cạnh tranh lành mạnh hơn để hấp dẫn nhà đầu tư chiến lược từ các nước tham gia Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC), các hiệp định thương mại tự do khác... Từ đó, mở ra một trang mới cho sự phát triển kinh tế Việt Nam trên con đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Trong bối cảnh thực trạng tái cơ cấu DNNN chúng ta còn nhiều bất cập, các chuyên gia kinh tế, các học giả cho rằng, khi tái cơ cấu DNNN cần có chiến lược thay đổi toàn diện không chỉ thay đổi cơ cấu vốn sở hữu Nhà nước mà cần đổi mới cả cấu trúc của doanh nghiệp một cách thực chất hơn. Theo đó, cần hướng đến mục tiêu phát triển bền vững của doanh nghiệp bằng những thay đổi thật sự về hệ thống quản trị cho phù hợp với năng lực, ngành nghề cốt lõi, tập trung mục tiêu nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh, hoàn thiện bộ máy điều hành.
Nói một cách cụ thể hơn, tái cơ cấu DNNN rất cần phải “tái cơ cấu tư duy” của đội ngũ lãnh đạo, tức là phải gắn với đổi mới tư duy quản trị doanh nghiệp. Phạm trù này nghe có vẻ thiên kiến, chủ quan nhưng lại là sự thật, đã và đang diễn ra trong hệ thống các DNNN hiện nay. Để cạnh tranh khi nền kinh tế đã hội nhập sâu rộng, đòi hỏi rất lớn ở năng lực điều hành, triển khai công việc của các nhà quản trị, là yếu tố quyết định sự tồn vong của doanh nghiệp và cũng chính là sự phát triển chung của cả nền kinh tế nước nhà, trong đó DNNN vẫn đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Trong Văn kiện Đại hội XII của Đảng cũng đã chỉ ra rằng, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp cơ cấu lại DNNN, nâng cao hiệu quả hoạt động theo cơ chế thị trường, bảo đảm thực hiện tốt nhiệm vụ được giao. DNNN tập trung vào những lĩnh vực quan trọng, xác định rõ danh mục và tăng cường tiềm lực, khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp mà Nhà nước cần nắm giữ 100% vốn và cổ phần chi phối. Đẩy mạnh thoái vốn đầu tư ngoài ngành, cổ phần hoá và bán hết phần vốn nhà nước trong các doanh nghiệp mà Nhà nước không cần nắm giữ theo cơ chế thị trường; sử dụng một phần số tiền thu được cho đầu tư phát triển. Tăng cường quản lý nhà nước và quản lý của chủ sở hữu đối với DNNN. Bố trí đúng cán bộ lãnh đạo, nâng cao năng lực quản trị và hiệu quả sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp.
Muốn “nâng cao hiệu quả hoạt động theo cơ chế thị trường” và muốn thực sự thay đổi trong tái cơ cấu, thì Nhà nước không nên can thiệp trực tiếp vào hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp mà phải để doanh nghiệp tự vận động, tồn tại theo quy luật của thị trường. Để làm được điều này, trong quá trình tái cơ cấu, cổ phần hóa, Nhà nước phải tập trung thoái vốn mạnh mẽ, không giữ cổ phần chi phối tại các DNNN mà tạo cơ hội cho các nhà đầu tư, cổ đông chiến lược từ nước ngoài, doanh nghiệp tư nhân tham gia vào điều hành sản xuất kinh doanh. Khi đó, chính cổ đông sẽ quyết định lựa chọn nhà lãnh đạo để sử dụng, điếu phối nguồn vốn của họ. Trường hợp tái cơ cấu, cổ phần hóa của Công ty cổ phần Sữa Việt Nam (Vinamilk) là một ví dụ điển hình về hiệu quả sản xuất, kinh doanh của DNNN khi Nhà nước không còn nắm cổ phần chi phối. Trong những năm qua, sự phát triển, tốc độ tăng trưởng của Vinamilk luôn đạt mức cao hai con số và trở thành một DNNN có tiềm lực mạnh mẽ. Chính sách cổ phần hóa và thoái vốn tại Vinamilk đã từng bước làm thay đổi tư duy của người lãnh đạo. Đội ngũ lãnh đạo công ty đã mạnh dạn xây dựng chiến lược kinh doanh hợp lý với bộ máy quản trị sử dụng nhiều nhân tài, tạo cơ hội cho nhiều người có kỹ năng, năng lực được cống hiến. Chính điều đó đã giúp Vinamilk vững mạnh và phát triển bền vững, trở thành doanh nghiệp hàng đầu như hiện nay.
Thay đổi tư duy của người lãnh đạo là một trong những yếu tố quyết định sự thành công của quá trình tái cơ cấu DNNN. Để làm được điều này cần có những quyết sách mạnh mẽ từ cấp quản lý Nhà nước, giúp lựa chọn lãnh đạo doanh nghiệp có năng lực điều hành, có kiến thức quan hệ quốc tế và đối ngoại, kiến thức pháp lý quốc tế để tham gia vào thị trường thế giới. Đồng thời, lãnh đạo doanh nghiệp phải có khả năng xây dựng chiến lược dẫn dắt doanh nghiệp đón nhận cơ hội, vượt qua thách thức khi hội nhập vào kinh tế thế giới. Nhà lãnh đạo trong hệ thống DNNN của Việt Nam, trong đó có các doanh nghiệp Quân đội, phải chấp nhận một sự thay đổi mang tính đột phá. Hãy loại bỏ những tư duy mệnh lệnh, hành chính, bảo thủ và lạc hậu để trở thành người lãnh đạo có tâm, có tầm vì sự phát triển của doanh nghiệp, của đất nước và mang lại cuộc sống ấm no cho người lao động.
Văn kiện Đại hội XII của Đảng đã chỉ rõ phương hướng trong 5 năm tới là: “Xây dựng hệ thống quản trị doanh nghiệp phù hợp với cơ chế thị trường và thông lệ quốc tế. Nghiên cứu mô hình quản lý phù hợp của chủ sở hữu nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước và vốn của Nhà nước tại doanh nghiệp” (3). Đến thời điểm giữa năm 2017, quá trình tái cơ cấu DNNN vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề nhất là xử lý nợ đọng, tốc độ tăng trưởng, năng lực cạnh tranh, hệ thống quản trị, trách nhiệm của người đại diện… Vì vậy, để giải quyết được những vấn đề đó, khả năng điều hành của người lãnh đạo doanh nghiệp càng cần phải được phát huy hơn bao giờ hết. Họ là những thuyền trưởng định hướng cho con tàu ra khơi tham gia những cuộc đua mới nơi biển lớn.
TS. Nguyễn Hoàng Hiệp
TÀI LIỆU THAM KHẢO
(1). Báo Quân đội nhân dân, số ra ngày 6/6/2017.
(2). Báo Quân đội nhân dân, số ra ngày 6/6/2017.
(3). ĐCSVN, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, HN.2016.