Đầu năm 1967, để hỗ trợ chương trình bình định, thực hiện âm mưu tiêu diệt lực lượng chủ lực, đánh phá cơ quan đầu não kháng chiến của ta, Mỹ - Ngụy tăng cường các cuộc hành quân cơ giới càn quét quy mô lớn vào vùng giải phóng. Chúng áp dụng chiến thuật "trực thăng vận", "thiết xa vận", "bủa lưới phóng lao", "bao vây hợp điểm" nhằm tìm diệt lực lượng quân giải phóng. Ước tính quân số tham gia mỗi cuộc hành quân của Mỹ - Ngụy lên tới khoảng 45.000 tên cùng hàng trăm xe tăng, xe bọc thép, pháo các loại và máy bay. Điển hình là cuộc hành quân Át-tơn-bo-rơ vào Chiến khu Dương Minh Châu, cuộc hành quân Gian-xơn-ci-ty từ Sài Gòn ra vùng Tây Ninh… Thời điểm đó, vũ khí hỏa lực để chống tăng, thiết giáp của lực lượng vũ trang miền Nam có số lượng ít, hiệu quả chiến đấu còn hạn chế nên không ngăn cản được các đợt càn quét quy mô lớn của địch, gây cho ta tổn thất rất lớn. Tình hình trên đặt ra yêu cầu phải tìm ra cách đánh và vũ khí có hỏa lực mạnh, hiệu quả chiến đấu cao trang bị cho bộ đội đánh bại các cuộc hành quân bằng "trực thăng vận", "thiết xa vận" của địch.
Tổng lắp súng B40 ở Nhà máy V125 thời chống Mỹ. Ảnh: TL
Tháng 7/1968, Bộ Tổng Tham mưu đã chỉ thị cho Cục Quân giới phải nhanh chóng nghiên cứu sản xuất được súng chống tăng B40 để chống lại xe tăng, thiết giáp M113 của địch và đặt ra định mức đến cuối năm 1968 phải có 1.000 khẩu cung cấp cho chiến trường miền Nam. Thực hiện chỉ thị của Bộ Tổng Tham mưu, tháng 7/1968, đồng chí Phạm Như Vưu, Phó Cục trưởng Cục Quân giới cử Thiếu tá Nguyễn Văn Tài, Trưởng phòng Thiết kế, và Thượng úy Nguyễn Huy Bổng, cán bộ thiết kế, phối hợp với Nhà máy V111 (nay là Nhà máy Z111) thiết kế, theo dõi, đôn đốc công việc chế thử, thử nghiệm súng chống tăng B40. Đây là công việc hết sức khó khăn đối với Cục Quân giới và cán bộ, công nhân viên Nhà máy V111, do thời gian gấp rút, không có thiết bị, máy móc chuyên dụng gia công lỗ sâu nòng súng dài gần 1m; mặt bằng sản xuất chật hẹp… Mặc dù vậy, với quyết tâm tất cả vì tiền tuyến, tiếp thu các kinh nghiệm thiết kế và công nghệ sản xuất súng chống tăng CT62 trước đó, đặc biệt là công nghệ doa miết lỗ sâu, nhiệt luyện nòng súng, đúc hợp kim nhôm AL7, gia công cụm tay cò súng CT62… đội ngũ cán bộ, kỹ sư Cục Quân giới và Nhà máy V111 đã tập trung nghiên cứu thiết kế, chế tạo súng. Để gia công được nòng súng dài gần 1m, những người lính thợ Quân giới đã áp dụng phương pháp cắt đôi nòng súng để gia công, sau đó nối ghép với nhau bằng mối ghép ren. Ngày 11/9/1968, khẩu súng chống tăng B40 đã được nghiên cứu, chế tạo hoàn chỉnh và được bắn thử nghiệm thành công, các chỉ tiêu về tính năng kỹ - chiến thuật, như: độ bền, sơ tốc, độ an toàn… đều đạt yêu cầu kỹ thuật đề ra. Cuối tháng 9/1968, Nhà máy V111 đã chế thử 10 khẩu để xác định công nghệ, dụng cụ và tiến hành sản xuất loạt. Ngày 31/12/1968, Nhà máy V111 đã hoàn thành vượt mức kế hoạch trên giao, sản xuất được 1.111 khẩu B40 để chuyển ngay vào chiến trường miền Nam trang bị cho lực lượng vũ trang đánh địch. Đặc biệt, khẩu súng chống tăng B40 thứ 1.001 đã được Cục Quân giới gửi tặng Đại tướng Võ Nguyên Giáp (hiện khẩu súng này được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quân sự). Năm 1969, Nhà máy V111 tiếp tục sản xuất 5.128 khẩu súng B40, góp phần bẻ gẫy các cuộc hành quân càn quét của Mỹ - Ngụy, bảo vệ lực lượng và vùng căn cứ của ta. Đầu năm 1970, nhiệm vụ sản xuất súng chống tăng B40 được chuyển giao cho Nhà máy V125 (nay là Nhà máy Z125). Trên cơ sở tài liệu thiết kế, trang bị kỹ thuật công nghệ và kinh nghiệm sản xuất của Nhà máy V111 chuyển giao, thời gian đầu, Nhà máy V125 vẫn tiếp tục sản xuất súng B40 theo kiểu nòng nối ghép bằng ren. Sau đó, qua tìm hiểu thực tế sử dụng ở chiến trường, súng chống tăng B40 nối nòng có nhược điểm là trọng lượng nặng, không thuận tiện cho bộ đội hành quân đường dài (do đoạn ghép ren phải tăng thêm độ dày để bảo đảm độ bền). Vì vậy, nhiệm vụ nghiên cứu thiết kế, chế tạo súng chống tăng B40 nòng liền được đặt ra. Cục Quân giới giao nhiệm vụ cho đồng chí Trần Lục, cán bộ thiết kế của Cục chủ trì thiết kế súng chống tăng B40 nòng liền theo kiểu RPG-2. Dưới sự chỉ đạo chặt chẽ của Phòng Kỹ thuật, Cục Quân giới, tập thể kỹ sư, cán bộ kỹ thuật và công nhân lành nghề của Nhà máy V125 do đồng chí Trịnh Huy Oa, Phó Giám đốc Nhà máy phụ trách, đã tập trung trí tuệ nghiên cứu, đề xuất các phương pháp gia công lỗ sâu nòng liền có chiều dài gần 1m và chế tạo thân tay cò bằng sắt. Tháng 5/1970, tại Nhà máy V125, súng B40 nòng liền đã được bắn thử nghiệm đạt các yêu cầu kỹ - chiến thuật và phù hợp với sở trường, cách đánh của bộ đội ta trên chiến trường. Sau đó, Nhà máy V125 đã tổ chức sản xuất được 3.200 khẩu súng chống tăng B40; năm 1971, tăng lên 8.500 khẩu; năm 1972 là 9.000 khẩu và đến năm 1975, sản xuất được gần 40.000 khẩu, đáp ứng yêu cầu cấp bách của chiến trường miền Nam, giúp bộ đội áp chế được các loại vũ khí, khí tài hiện đại của Mỹ - Ngụy.
Bằng ý chí tự lực, tự cường, những người lính thợ Quân giới đã vượt qua khó khăn, thách thức về khoa học - công nghệ, trang - thiết bị, nhà xưởng để nghiên cứu, thiết kế, chế tạo thành công súng chống tăng B40 nòng rời, sau đó cải tiến lên nòng liền, kịp thời trang bị cho lực lượng vũ trang chiến đấu trên chiến trường miền Nam.
Có thể nói, bằng ý chí tự lực, tự cường, những người lính thợ Quân giới đã vượt qua khó khăn, thách thức về khoa học - công nghệ, trang - thiết bị, nhà xưởng để nghiên cứu, thiết kế, chế tạo thành công súng chống tăng B40 nòng rời, sau đó cải tiến lên nòng liền, kịp thời trang bị cho lực lượng vũ trang chiến đấu trên chiến trường miền Nam. Đồng thời, đánh dấu bước phát triển vượt bậc trong công tác nghiên cứu thiết kế, chế tạo vũ khí trang bị của ngành Quân giới.
Đại tá LÊ QUÝ THI*
TS. NGUYỄN THỊ CHINH**
*Viện Lịch sử Quân sự/Bộ Tổng tham mưu
**Khoa Lý luận chính trị, Học viện Ngân hàng
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1. Tổng cục Công nghiệp quốc phòng, Viện Vũ khí: Lịch sử Viện Vũ khí (1947-2017), Nxb QĐND, Hà Nội, 2017.
2. Bộ Quốc phòng, Tổng cục Kỹ thuật: Lịch sử Ngành kỹ thuật Quân đội nhân dân Việt Nam, tập 2 (1954-1975), Nxb QĐND, Hà Nội, 2003.
3. Bộ Quốc phòng, Tổng cục Công nghiệp quốc phòng và Kinh tế, Biên niên sự kiện lịch sử Quân giới Việt Nam (1954-1975), Nxb QĐND, Hà Nội, 1997.