Năm mặt chủ yếu này tạo thành hệ thống phong cách Hồ Chí Minh, trong đó phong cách tư duy giữ vai trò chủ đạo, chi phối và được thể hiện thông qua các phong cách khác. Có thể khái quát mấy đặc trưng nổi bật trong phong cách tư duy Hồ Chí Minh, như: Độc lập, tự chủ, sáng tạo; mọi tư duy đều xuất phát từ thực tiễn; kế thừa và phát triển; gắn ý chí và tình cảm cách mạng; cụ thể, thiết thực, hiệu quả; linh hoạt, mềm dẻo.
Tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo: Tính độc lập, tự chủ, sáng tạo trong phong cách tư duy Hồ Chí Minh được thể hiện xuyên suốt quá trình hoạt động cách mạng, từ việc xác định kẻ thù chính của dân tộc, đến sự thành lập tổ chức Đảng ở Việt Nam, đường lối xây dựng đất nước, sáng tạo trong thi ca, nhạc họa, v.v. Chính nét đặc sắc này đã làm cho phong cách tư duy của Người vừa mang tính dân tộc, vừa có tính thời đại, vừa có giá trị phổ biến bền vững, vừa có tính độc đáo rất riêng Hồ Chí Minh.
Tính thực tiễn: Cùng với tính sáng tạo thì tư duy Hồ Chí Minh luôn gắn với thực tiễn đất nước và thời đại. Xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn, Người đưa ra những luận điểm đúng đắn nhằm giải quyết những vấn đề thực tiễn đang đặt ra. Phong cách tư duy này điển hình cho sự vận dụng phép biện chứng duy vật, quan điểm lấy thực tiễn là điểm xuất phát của quá trình nhận thức chân lý.
Kế thừa và phát triển: Tư duy phát triển trên tinh thần kế thừa những yếu tố tích cực của cái cũ đã được Hồ Chí Minh quán triệt trong mọi lĩnh vực. Nhưng nét nổi bật nhất vẫn là phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin để giành độc lập dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Bên cạnh đó, Người phát triển đạo đức học phương Đông mà trực tiếp là đạo đức truyền thống dân tộc để xây dựng, phát triển nền đạo đức mới, văn hóa mới, con người Việt Nam mới.
Gắn ý chí, tình cảm cách mạng với tri thức khoa học: Ở Hồ Chủ tịch, ý chí, tình cảm cách mạng và tri thức khoa học thống nhất trong tư duy, hành động và trong quá trình vạch ra đường lối cho cách mạng Việt Nam.
Cụ thể, thiết thực và hiệu quả: Phong cách tư duy cụ thể, thiết thực, hiệu quả của Người thể hiện trên mọi phương diện của cuộc sống. Hằng ngày, Người luôn dành một khoảng thời gian nhất định để đọc báo. Người cũng thường viết những bài ngắn gửi cho báo “Nhân Dân”, trong đó, Người nêu lên một số gợi ý, như: Nêu gương người tốt, việc tốt trong đời sống hằng ngày, lấy đó làm tấm gương điển hình để nhân rộng ra toàn xã hội; phê bình những việc không hay, không tốt, mở mục “Nói mà nghe” làm cầu thông tin giữa người viết với bạn đọc, với Chính phủ. Theo Người, các báo nên có mục thông tin về nước ngoài, nêu kinh nghiệm nước ngoài để ta có thể học hỏi hoặc rút kinh nghiệm gì từ nước bạn. Đó là những chỉ dẫn rất cụ thể, thiết thực mà Người vẫn thường làm trong quá trình lãnh đạo cách mạng nước nhà.
Linh hoạt, mềm dẻo: Đây là một đặc trưng rất riêng, nổi bật trong phong cách tư duy Hồ Chí Minh. Đặc trưng này không những thể hiện tính khoa học mà được coi như nghệ thuật lãnh đạo với những chủ trương, sách lược mềm dẻo nhưng vẫn kiên định lập trường của Người. Đối với thực tiễn cách mạng, đó là sự kết hợp giữa tính kiên định về nguyên tắc, lập trường, quan điểm với sự linh hoạt về phương pháp và cách xử lý tình huống. Nguyên tắc đó là nét đặc sắc trong phong cách tư duy Hồ Chí Minh.
Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chuyện với các đại biểu trí thức dự Hội nghị chính trị đặc biệt (ngày 27/3/1964). Ảnh:TL
Có ý kiến cho rằng, phong cách là cái riêng, mang dấu ấn cá nhân nên không thể nhân rộng được. Nhưng cần thấy rằng, chúng ta hoàn toàn có thể chủ động xây dựng theo phong cách tư duy Hồ Chí Minh, đặc biệt là đối với cán bộ lãnh đạo, quản lý. Bởi lẽ, phong cách tư duy không phải là bẩm sinh, có sẵn, mà chủ yếu là kết quả của một quá trình chủ thể tư duy tự phấn đấu, rèn luyện mà có. Với những đặc trưng cơ bản của phong cách tư duy Hồ Chí Minh cho thấy, phong cách ấy vừa mang tính độc đáo của Hồ Chí Minh, vừa mang tính phổ biến bởi tính dân tộc, khoa học, gần gũi, thiết thực, hiệu quả. Vì vậy, cần nhân rộng phong cách ấy trong mỗi người, đặc biệt là cán bộ lãnh đạo, quản lý. Học tập phong cách tư duy Hồ Chí Minh là học tập tinh thần, tư tưởng, thái độ, phương pháp của Người chứ không phải “rập khuôn” theo tư duy của Người.
Có thể thấy, với những hoạt động thực tiễn sôi nổi trong công cuộc đổi mới hơn 30 năm qua do Đảng ta khởi xướng, tư duy của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý đã có những thay đổi nhất định. Tuy nhiên, trước những đòi hỏi của thực tiễn thì sự “chuyển mình” đó còn chưa tương xứng. Trong đội ngũ cán bộ hiện nay vẫn còn nhiều vấn đề đáng lo ngại, cả về phẩm chất và năng lực, kiến thức, trình độ hiểu biết về lý luận và thực tiễn. Điều này cho thấy sự cần thiết phải thực hành theo tư tưởng, đạo đức và phong cách Hồ Chí Minh trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý. Muốn vậy, cán bộ lãnh đạo, quản lý cần thực hiện tốt một số nội dung cơ bản sau:
Thứ nhất, ý thức được sự cần thiết phải gắn lời nói đi đôi với việc làm. Đây là nguyên tắc cơ bản được Hồ Chí Minh nêu ra nhằm xây dựng nền đạo đức mới, nhưng nó càng có ý nghĩa trong việc xây dựng phong cách tư duy của người cán bộ. Bởi lẽ, muốn lãnh đạo một cách khoa học và hiệu quả đòi hỏi phải có phong cách tư duy khoa học. Chính phong cách đó là điều kiện cần thiết để có những quyết sách đúng đắn, lãnh đạo cơ quan, đơn vị đạt kết quả cao trong công việc. Đồng thời, là tấm gương sáng cho quần chúng noi theo.
Thứ hai, cần coi việc rèn luyện phong cách tư duy khoa học là một nhiệm vụ thường xuyên, tự giác và bền bỉ suốt đời. Theo Hồ Chí Minh, đạo đức cách mạng là do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hằng ngày mà phát triển và củng cố. Người từng nói: “Một đảng, một dân tộc và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không có nghĩa là ngày mai vẫn được mọi người yêu quý nếu như lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”.
Thứ ba, đồng thời với việc xây dựng tư duy khoa học, tiến bộ, cần chống lại những biểu hiện của lối tư duy bảo thủ, trì trệ, lạc hậu, gây cản trở quá trình phát triển của xã hội. Hai nhiệm vụ này phải tiến hành song song, đồng thời, trong đó xây là nhiệm vụ chủ yếu, lâu dài. Để làm được điều này đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý cần nghiêm túc tự phê bình và phê bình, góp phần xây dựng Đảng thực sự trong sạch, vững mạnh.
Có thể nói, việc xây dựng phong cách tư duy cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý là một quá trình lâu dài, phải có giải pháp cụ thể, đồng bộ. Sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc luôn đòi hỏi phải có đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý có phẩm chất và năng lực đáp ứng yêu cầu của thực tiễn. Đường lối đổi mới của Đảng ta cũng đã chỉ rõ, sự nghiệp đổi mới phải bắt đầu từ đổi mới tư duy, trước hết là tư duy về kinh tế. Trong mọi giai đoạn của lịch sử, đất nước luôn cần những cán bộ lãnh đạo, quản lý thực sự có phong cách tư duy khoa học với những đặc điểm nổi bật mà Chủ tịch Hồ Chí Minh là một mẫu mực của phong cách tư duy ấy.
TS. Nguyễn Thị Thanh Dung
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trần Văn Giàu (1997), Sự hình thành cơ bản về tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
2. Võ Nguyên Giáp (Chủ biên) (1997), Tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
3. Đặng Xuân Kỳ (Chủ biên) (2004), Phương pháp và phong cách Hồ Chí Minh, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội.
4. Hoàng Chí Bảo (2004), Tìm hiểu phương pháp Hồ Chí Minh, Nxb Lý luận Chính trị, Hà Nội.
5. Nguyễn Đức Đạt (2005), Tư tưởng biện chứng Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
6. Song Thành (Chủ biên) (1997), Một số vấn đề phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu về Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
7. Hồ Chí Minh (2002), Toàn tập, t.1, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
8. Hồ Chí Minh (2002), Toàn tập, t.4, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
9. Hồ Chí Minh (2002), Toàn tập, t.5, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.