Theo tìm hiểu của chúng tôi, trong Hồ Chí Minh toàn tập, không có cụm từ “người trước, súng sau” mà chỉ có “giáo trước, súng sau” được Người sử dụng trong bài “Cách huấn luyện cán bộ quân sự của Khổng Minh”. Bởi vậy, có thể suy đoán “người trước, súng sau” là cụm từ được các nhà nghiên cứu khái quát để chỉ tư tưởng của Hồ Chí Minh về giải quyết mối quan hệ giữa con người và vũ khí trong hoạt động quân sự; hoặc do nhân chứng lịch sử nhớ đại ý về lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong một lần gặp nào đó. Thực tế, các đồng chí Tổng bí thư Trường Chinh, Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp… từ lâu đã đề cập tới tư tưởng “người trước, súng sau” của Hồ Chí Minh.
Ngay từ năm 1923, trong Thư gửi những người bạn cùng hoạt động ở Pháp, Hồ Chí Minh (lúc đó mang tên Nguyễn Ái Quốc) đã viết: “Đối với tôi, câu trả lời đã rõ ràng: trở về nước, đi vào quần chúng, thức tỉnh họ, tổ chức họ, đoàn kết họ, huấn luyện họ, đưa họ ra đấu tranh giành độc lập tự do”. Đến năm 1940, khi chuẩn bị về nước để lãnh đạo cách mạng, Người xác định: “Nếu bây giờ có vũ khí thì lấy ai mà vác vũ khí? Cho nên cứ tìm cách về nước đã, sau đó chúng ta sẽ vận động quần chúng. Khi quần chúng đã giác ngộ cao thì ta sẽ có vũ khí”. Đến Chỉ thị thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân (năm 1944), tư tưởng đó càng thể hiện rõ, trở thành phương châm quan trọng trong xây dựng lực lượng Quân đội, đưa sự nghiệp cách mạng Việt Nam giành thắng lợi.
Vũ khí quân sự trong tư tưởng Hồ Chí Minh được đề cập trên hai phương diện là “vũ khí vật chất” như: gậy tầm vông, giáo, mác, súng, đạn, mìn, xe tăng, đại bác, máy bay, tên lửa, tàu chiến…; “vũ khí tinh thần” như lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, ý chí quyết tâm, lòng dũng cảm, gan dạ, sự hy sinh… Không giống như Quân đội Pháp và Mỹ được trang bị các phương tiện chiến tranh hiện đại, Quân đội nhân dân Việt Nam ra đời với trang bị gậy tầm vông, giáo mác và những vũ khí thô sơ khác. Đó cũng là lý do để Hồ Chí Minh đề ra nguyên tắc chiến lược trong xây dựng Quân đội là phải xây dựng “người trước, súng sau”. Người chú trọng công tác lựa chọn, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ cốt cán, trung kiên làm hạt nhân cho phong trào đấu tranh của quần chúng. Cùng với đó, phát huy sức mạnh của quần chúng nhân dân, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục, động viên, giác ngộ, tổ chức quần chúng nhân dân trực tiếp đấu tranh giành chính quyền. Bên cạnh đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng coi trọng việc chế tạo vũ khí phục vụ chiến đấu. Vũ khí tự tạo đã góp phần quan trọng giữ vững chính quyền cách mạng non trẻ thời kỳ 1945-1946; chiến thắng các phương tiện chiến tranh hiện đại của thực dân Pháp, làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954 lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu; đánh thắng giặc Mỹ, giải phóng miền Nam, thống nhất nước nhà.
Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm Xưởng Quân giới Đội Cấn, năm 1950. Ảnh: TL
Như vậy, có thể thấy, tư tưởng “người trước, súng sau” được toát lên thông qua những bài viết, bài nói chuyện và thực tiễn hoạt động cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, là tư tưởng chỉ đạo xuyên suốt quá trình xây dựng Quân đội, đào tạo cán bộ của Người. Chúng tôi muốn nhấn mạnh thêm một số vấn đề sau đây:
Thứ nhất, tư tưởng “người trước, súng sau” nhằm định hướng giải quyết mối quan hệ giữa con người và vũ khí trong hoạt động quân sự; có sự kế thừa và phát huy truyền thống quân sự của dân tộc Việt Nam. Đó là truyền thống “lấy đại nghĩa thắng hung tàn, lấy chí nhân thay cường bạo”, “lấy đoản binh chống trường trận”, “lấy ít địch nhiều”, “lấy nhỏ thắng lớn”; kết hợp lực - thế - thời - mưu, cuối cùng đạt tới nguyện vọng sâu xa là giành và giữ vững chủ quyền dân tộc. Đồng thời, Hồ Chí Minh xuất phát từ thực tiễn cách mạng Việt Nam, tiếp thu có chọn lọc tinh hoa quân sự thế giới, mà cốt lõi là học thuyết quân sự của Mác - Lênin. Trong đó, thể hiện sự kết tinh truyền thống quân sự Việt Nam với các cuộc cách mạng quân sự điển hình trên thế giới, xuất phát từ thực tiễn giải quyết mối quan hệ giữa con người và vũ khí trong hoạt động quân sự. Cụ thể là, ưu thế công nghệ góp phần tạo ra ưu thế quân sự khi nó được kết hợp nhuần nhuyễn với các yếu tố khác như đường lối chiến tranh, tổ chức lực lượng, nghệ thuật quân sự, chiến thuật, điều kiện chiến trường; có thể quyết định cục diện chiến tranh trong phạm vi một chiến dịch hoặc trong một cuộc chiến chớp nhoáng với quy mô hạn chế.
Thứ hai, tư tưởng “người trước, súng sau” của Hồ Chí Minh thể hiện mối quan hệ giữa con người và vũ khí - hai nhân tố cơ bản tạo nên sức chiến đấu của lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam. Trong mối quan hệ với vũ khí, con người giữ vai trò quyết định, còn vũ khí là yếu tố quan trọng, cần thiết. Điều này được Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Vũ khí tốt mà tinh thần hèn, thì cũng vô dụng” và “không thể cậy vũ khí mà có thể quyết định được thắng lợi. Phải xem những người cầm vũ khí có phải là những chiến sĩ hăng hái đánh trận không”. Giữa năm 1948, trong dịp đến thăm Trung đoàn Sông Lô ở Đoan Hùng (Phú Thọ), Người cũng khẳng định: “Vũ khí là quan trọng, nhưng con người mới quyết định”.
Trong bài Kỷ niệm thắng lợi Điện Biên Phủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Lúc đầu, địch mạnh hơn ta gấp trăm gấp ngàn lần về vật chất. Nhưng về tinh thần và chính trị thì ta mạnh hơn địch gấp trăm gấp ngàn lần. Căn cứ vào thực tế đó, Đảng ta đã nêu khẩu hiệu: Kháng chiến sẽ trường kỳ gian khổ nhưng nhất định thắng lợi. Đảng ta nắm vững chiến lược tất thắng là chủ nghĩa Mác - Lênin. Nhân dân ta từ Bắc đến Nam đoàn kết một lòng, làm theo lời Đảng. Chiến sĩ ta (Quân đội chính quy và lực lượng du kích) anh dũng phi thường. Nhờ vậy, ta đã chuyển từ không đến có, từ yếu đến mạnh. Thắng lợi vĩ đại Điện Biên Phủ là kết quả tất nhiên của sự quyết tâm và cố gắng của quân và dân ta”. Điều đó cho thấy, cây súng trong tay một người lính được giác ngộ chính trị sẽ có công lực hoàn toàn khác khi ở trong tay một kẻ đánh thuê.
Thứ ba, tư tưởng “người trước, súng sau” của Hồ Chí Minh tiếp tục nhấn mạnh vai trò chủ thể, quyết định của con người trong hoạt động quân sự; coi trọng và phát huy nhân tố con người; đồng thời, không ngừng nâng cao chất lượng vũ khí trong hoạt động quân sự. Đây là một trong những nét sáng tạo của Hồ Chí Minh trong xây dựng lực lượng vũ trang, hoàn toàn phù hợp với thực tiễn cách mạng Việt Nam. Tư tưởng này cũng đối lập với quan điểm của những người theo học thuyết “vũ khí luận” và cũng xa lạ với quan điểm tuyệt đối hóa vai trò con người, phủ nhận vai trò các yếu tố khác. Theo Hồ Chí Minh, để giải quyết hiệu quả mối quan hệ giữa con người và vũ khí, trước hết phải xuất phát từ chính chủ thể của mối quan hệ là con người. Tức là phải luôn coi trọng và phát huy nhân tố con người và sức mạnh của quần chúng nhân dân trong hoạt động quân sự; coi đây là phương hướng cơ bản, chủ yếu, nhất quán, xuyên suốt quá trình giải quyết mối quan hệ ấy trong toàn bộ tiến trình cách mạng Việt Nam.
Thấm nhuần những tư tưởng và quan điểm của Người, tư tưởng “người trước, súng sau” của Chủ tịch Hồ Chí Minh đang được Đảng ta lãnh đạo, vận dụng để xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, sẵn sàng làm thất bại mọi âm mưu chống phá của các thế lực thù địch, bảo vệ Đảng, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích và sự toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc Việt Nam trong tình hình mới.
TS. VŨ QUANG ÁNH
Học viện Báo chí và Tuyên truyền
__________________
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb CTQG, Hà Nội, 2011.
2. Trường Chinh: Hồ Chí Minh và những vấn đề quân sự của cách mạng Việt Nam, Nxb QĐND, Hà Nội, 1971.
3. Võ Nguyên Giáp: Tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường cách mạng Việt Nam, Nxb CTQG, HN, 2000.
4. Phạm Văn Đồng: Những nhận thức cơ bản về Tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb CTQG, Hà Nội, 1998.
5. Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam: Hồ Chí Minh nhà chiến lược quân sự thiên tài, Nxb QĐND, Hà Nội, 2013.
6. Bộ Quốc Phòng - Viện Lịch sử quân sự Việt Nam: Hồ Chí Minh biên niên sự kiện quân sự (1919 - 1969), Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2011.