Làng tôi nằm trước cửa ngõ chiến trường Trị Thiên suốt 2 cuộc kháng chiến cứu nước. Những năm chúng tôi đội mũ rơm đi học dưới lòng hào giao thông để tránh tàu bay Mỹ, thường có những đơn vị bộ đội hành quân "đi B" qua làng. Nhiều đơn vị nghỉ lại trong làng, có khi là một đêm, có khi là vài hôm… Mỗi lần như thế, bộ đội được chia về ở trong các nhà dân.
Nhớ mãi chiều 30 Tết Kỷ Dậu năm 1969, có một đơn vị bộ đội dừng chân nghỉ lại qua đêm. Nhà tôi có chú chỉ huy mang súng ngắn và chiếc đài bán dẫn chỉ nhỉnh hơn chiếc bánh chưng, nhưng tiếng nghe rất rõ. Đêm ấy, cả nhà tôi thức cùng các chú bộ đội để đón giao thừa và nghe Bác Hồ chúc Tết, đọc thơ… Tròn 55 năm đã trôi qua, trong tâm trí của cậu học trò lớp 5 là tôi ngày ấy, vẫn nhớ như in giây phút cả gia đình tôi cùng các chú bộ đội quây quần bên chiếc đài, nín thở lắng nghe giọng nói trầm ấm của Bác Hồ cất lên: "Đồng bào và chiến sĩ yêu quý!"… Sau lời chúc Tết, Bác gửi tới đồng bào và chiến sĩ cả nước "mấy lời mừng xuân":
Năm qua thắng lợi vẻ vang
Năm nay tiền tuyến chắc càng thắng to.
Vì độc lập, vì tự do,
Đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào.
Tiến lên! Chiến sĩ, đồng bào,
Bắc - Nam sum họp xuân nào vui hơn!
Bác Hồ vừa dứt lời, mọi người còn ngồi yên bởi quá bồi hồi xúc động, thì tiếng nhạc vang lên dạo đầu cho bài ca phổ bài thơ chúc Tết trên đây. Đến nay, tôi còn nhớ rất rõ bài hát được điệp khúc 3 lần, khi đồng ca, lúc đơn ca trong tiếng nhạc rộn rã, nhưng vẫn rõ từng lời, từng chữ. Hồi đó, cả làng tôi chỉ có 3 nhà có đài. Ba nhà ở 3 xóm khác nhau, hằng tối chỉ mở đài một lúc cho bà con đến nghe nhờ tin tức chiến thắng hoặc Sân khấu truyền thanh và Kể chuyện cảnh giác tối thứ bảy; còn bình thường chỉ vặn loa rất nhỏ, vì vừa hiếm pin, vừa lắng nghe tàu bay Mỹ. Bởi vậy, Tết Kỷ Dậu năm 1969 là lần đầu tiên nhà tôi "có đài", là giao thừa đầu tiên được nghe Bác Hồ chúc Tết. Đặc biệt hơn nữa, đó là giao thừa cuối cùng Bác Hồ tại thế và đọc thơ chúc Tết đồng bào, chiến sĩ cả nước.
Có thể nói, đây là bản "Di chúc bằng thơ" của Bác Hồ. Từ đó đến nay, cứ mỗi độ Tết đến xuân về, tôi lại bồi hồi nhớ lại đêm giao thừa năm Kỷ Dậu 1969 ở quê nhà. Và thời gian càng lùi xa, tôi càng thức ngộ thêm những giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm, đặc biệt là mạch tư tưởng lớn của Người tiếp tục được thể hiện trong bài thơ.
Bác Hồ chúc mừng năm mới Xuân Mậu Thân 1968. Ảnh: TL
Còn nhớ, bước vào năm 1969, cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước bước vào giai đoạn quyết liệt. Trước đó, cuộc tổng tấn công và nổi dậy của quân và dân ta trong mùa xuân Mậu Thân 1968 đã làm thay đổi cục diện cuộc chiến, khiến Nhà Trắng và Lầu Năm Góc phải điều chỉnh lại kế hoạch tác chiến cũng như học thuyết chiến tranh xâm lược Việt Nam. Vì thế, bài thơ chúc Tết mùa xuân 1969 của Bác Hồ như một lời hiệu triệu, thôi thúc toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta thừa thắng xông lên; từng câu, từng chữ trong bài thơ toát lên niềm tin mãnh liệt vào chiến thắng của dân tộc. Câu thơ mở đầu như tiếng reo vui chiến thắng "vẻ vang" . Bác dùng chữ "vẻ vang" là ngầm ý về sự "quang minh". Bởi cuộc kháng chiến của dân tộc ta là sự nghiệp chính nghĩa, được bạn bè quốc tế và nhân dân yêu chuộng hòa bình trên thế giới, kể cả nhân dân tiến bộ Mỹ đồng tình và ủng hộ. Đây là cuộc kháng chiến "vì độc lập, vì tự do" đã được Người khẳng định trong Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến chống Mỹ ngày 17/7/1966: "Chiến tranh có thể kéo dài 5 năm, 10 năm, 20 năm hoặc lâu hơn nữa. Hà Nội, Hải Phòng và một số thành phố, xí nghiệp có thể bị tàn phá, song nhân dân Việt Nam quyết không sợ! Không có gì quý hơn độc lập, tự do. Đến ngày thắng lợi, nhân dân ta sẽ xây dựng lại đất nước ta đàng hoàng hơn, to đẹp hơn!".
Những vần thơ xuân như lời hịch chiến thắng, nhắc nhở mọi người ra sức phấn đấu học tập; thực hiện ước mơ xây dựng đất nước "đàng hoàng hơn, to đẹp hơn" theo lời căn dặn của Người trong Di chúc thiêng liêng...
"Không có gì quý hơn độc lập, tự do" là một nội dung quan trọng của tư tưởng Hồ Chí Minh, là chân lý của thời đại, là mục tiêu phấn đấu của mọi dân tộc. Với dân tộc Việt Nam vào thời kỳ ấy, muốn giành được độc lập, tự do thì phải "đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào". Đây không chỉ là phương châm chiến lược đúng đắn, mà còn thể hiện tư tưởng nhân ái của Bác Hồ, kết tinh từ truyền thống nhân đạo của dân tộc. Chúng ta phải "đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào" chứ không phải tiêu diệt hoàn toàn. Còn nhớ, thời Ngô Đình Diệm, theo "Luật 10-59" lê máy chém khắp miền Nam hành quyết những người yêu nước, còn quân đội Mỹ thì tuyên bố "ném bom cho miền Bắc trở lại thời kỳ đồ đá". Nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh thì chủ trương "đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào". Tư tưởng nhân văn ấy là nền tảng cho sự nghiệp hòa hợp dân tộc sau ngày thống nhất đất nước.
Chủ tịch Hồ Chí Minh thông thạo nhiều ngoại ngữ. Người từng làm thơ bằng chữ Hán và viết sách báo bằng tiếng Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc… nhưng trong tuyền truyền vận động cách mạng, Người luôn dùng tiếng Việt và chữ quốc ngữ thật trong sáng, giản dị, ngắn gọn, dễ hiểu. Trong "Thư gửi lớp học viết báo Huỳnh Thúc Kháng" khai giảng ngày 4/4/1949 tại Việt Bắc, Bác Hồ căn dặn: "Viết sao cho giản đơn, dễ hiểu, thiết thực. Sao cho mỗi đồng bào, chiến sĩ đều đọc được, hiểu được, nhớ được, làm được". Báo Quân đội nhân dân số đầu tiên ngày 20/10/1950 có bút tích Người căn dặn cán bộ, phóng viên tờ báo phải: "Nói những điều thật thiết thực, đúng đường lối chính trị, ít tếu, viết ngắn, giản dị, vẽ dễ hiểu, trình bày rõ ràng, ít tiếp sang trang khác".
Những bài thơ chúc Tết mừng xuân của Bác Hồ cũng thể hiện rất rõ tư tưởng trên đây của Người. Đặc biệt, bài thơ xuân Kỷ Dậu 1969 được Bác viết bằng thể lục bát truyền thống quen thuộc, rất giản dị và mộc mạc. Chỉ với 6 câu thơ trong 3 cặp lục bát, nhưng nội dung vừa cụ thể lại hết sức khái quát, vừa mang tính tổng kết vừa định hướng chỉ đạo. Bài thơ vừa tổng kết được tình hình "Năm qua thắng lợi vẻ vang; vừa dự báo cho tương lai "Năm nay tiền tuyến chắc càng thắng to"; vừa khẳng định lại mục đích chiến đấu "Vì độc lập, vì tự do" của dân tộc. Đồng thời, bài thơ cũng vạch ra mục tiêu kháng chiến trước mắt là "Ðánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào", cùng đó là lời kêu gọi như tiếng kèn xung trận "Tiến lên chiến sĩ đồng bào" và cuối cùng là lời tiên tri như khẳng định ngày toàn thắng "Bắc - Nam sum họp xuân nào vui hơn!".
Những bài thơ chúc Tết mừng Xuân của Bác Hồ là di sản đặc sắc của kho tàng văn hóa dân tộc. Lời thơ khai bút đầu xuân của vị lãnh tụ thiên tài mang tính dự báo của tư duy chiến lược, có sự linh ứng tuyệt vời giữa quy luật thiên nhiên hòa quyện với quy luật của lịch sử, nhất là lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc. Bài thơ mừng Xuân 1969 là một trong những bài thơ tiêu biểu. Những vần thơ xuân như lời hịch chiến thắng, nhắc nhở mọi người ra sức phấn đấu học tập; thực hiện ước mơ xây dựng đất nước "đàng hoàng hơn, to đẹp hơn" theo lời căn dặn của Người trong Di chúc thiêng liêng...
TUYÊN HÓA