Phong cách sinh hoạt Hồ Chí Minh là lề lối, cung cách, cách thức sinh hoạt riêng có, ổn định của Người; được biểu hiện ở sự giản dị, trong sạch, thanh cao, chừng mực, điều độ, ngăn nắp, yêu lao động, quý trọng thời gian, yêu thương con người hòa quyện với tình yêu thiên nhiên, tạo nên tinh thần lạc quan của người chiến sĩ cách mạng. Nét chung trong phong cách sinh hoạt của Chủ tịch Hồ Chí Minh là rất đạm bạc trong đời sống vật chất, nhưng lại vô cùng phong phú, thanh cao về giá trị đạo đức - tinh thần; chứa chan tình yêu thương con người, yêu cuộc sống, yêu thiên nhiên, yêu cái đẹp. Phong cách sinh hoạt Hồ Chí Minh có những đặc điểm sau:
Thứ nhất, thanh cao, trong sạch, không ham danh lợi. Cả trong lời nói và sinh hoạt hằng ngày của Chủ tịch Hồ Chí Minh đều thể hiện cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, “không ham muốn công danh phú quý”. Suốt cả cuộc đời của Người là hành trình không mệt mỏi mưu cầu lợi ích cho Tổ quốc và hạnh phúc cho nhân dân. Người chỉ “có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành. Riêng phần tôi thì làm một cái nhà nho nhỏ, nơi có non xanh, nước biếc để câu cá, trồng hoa, sớm chiều làm bạn với các cụ già hái củi, em trẻ chăn trâu, không dính líu gì với vòng danh lợi”1.
Thứ hai, chừng mực, giản dị, điều độ, ngăn nắp. Chủ tịch Hồ Chí Minh có cuộc sống như mọi người dân bình thường từ ăn, ở, mặc. Trong bữa ăn hằng ngày của Người thường chỉ có canh cua, tương cà, dưa muối, cá kho. Người cũng nhắc các đồng chí phục vụ chỉ nấu vừa đủ, không để thừa, tránh lãng phí. Sau các bữa ăn, Người tự mình sắp xếp gọn gàng bát đĩa trên bàn để các đồng chí phục vụ thu dọn đỡ vất vả. Sau kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945-1954) thắng lợi, trở về Thủ đô Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chọn nơi ở và làm việc là một ngôi nhà nhỏ vốn của người thợ điện phục vụ cho phủ Toàn quyền Đông Dương cũ. Đảng, Nhà nước mời Người ra ở tòa nhà lớn Phủ toàn quyền cũ nhưng Người đã từ chối. Khi ngôi nhà sàn được xây dựng thì tầng dưới Người dùng làm nơi họp Bộ Chính trị và làm việc. Trang phục của Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng hết sức giản dị. Những lúc làm việc ở nhà, Người thường mặc bộ quần áo bà ba, đi đôi guốc gỗ. Khi tiếp khách, đi công tác, Người thường mặc bộ quần áo ka ki bốn túi và đi đôi dép cao su.
Thứ ba, yêu lao động, quý trọng thời gian. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng làm nhiều công việc để kiếm sống và hoạt động cách mạng; dù bất cứ công việc nào Người cũng đều say mê, tận tâm, tận lực. Trong những năm kháng chiến, Người luôn khuyến khích và cùng anh em trong cơ quan tăng gia sản xuất để cải thiện bữa ăn hằng ngày. Người luôn giữ nếp trật tự, ngăn nắp gọn gàng, chú ý đến việc rèn luyện sức khỏe, sắp xếp thời gian thực hiện mọi công việc thật hợp lý và hiệu quả. Người có thói quen đọc báo trước giờ làm việc hằng ngày, đánh dấu các bài cần chú ý để tiện việc theo dõi, trao đổi ý kiến và sử dụng khi cần thiết. Những công việc trong ngày, trong tuần, trong tháng, từ việc họp hành, làm việc với các đồng chí lãnh đạo chủ chốt, hay phụ trách các bộ, ban, ngành, tiếp khách trong nước và quốc tế... đều được Người bố trí hợp lý để tốn ít thời gian nhất, ít làm phiền đến cơ sở mà lại có hiệu quả nhất.
Thứ tư, gắn bó với thiên nhiên, chăm lo bảo vệ môi trường. Yêu thương con người và tình yêu thiên nhiên đã tạo nên ở Người phong cách sống vô cùng phong phú, tinh thần lạc quan, thư thái, ung dung tự tại, chủ động trong mọi hoàn cảnh, vượt khỏi giới hạn thời gian, không gian. Ở Hồ Chí Minh còn là sự hài hòa giữa yêu thương con người với yêu thiên nhiên, đất trời. Những khi rỗi rãi, Người làm thơ với trăng, hoa, mai vàng, sương sớm... tất cả đều được nhân cách hóa, giao hòa với con người, một tấm lòng gắn bó với dân, với nước, theo đuổi khát vọng nhân văn cao cả.
Phong cách sinh hoạt của Hồ Chí Minh với những đặc trưng nổi bật trên đây đã hợp thành chỉnh thể phong cách Hồ Chí Minh. Khi nói về phong cách sinh hoạt của cán bộ, đảng viên, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đưa ra lời cảnh báo rất sâu sắc: “Một dân tộc, một đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”2.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm nông dân tỉnh Bắc Kạn đang thu hoạch lúa (năm 1950). Ảnh: TL
Nhận thức rõ giá trị lý luận và thực tiễn to lớn đó, Bộ Chính trị đã ban hành Chỉ thị 05, Thường vụ Quân ủy Trung ương đã ban hành Chỉ thị 87 về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Qua hơn 5 năm tổ chức thực hiện, học tập và làm theo phong cách Hồ Chí Minh của cán bộ, đảng viên trong Quân đội đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần quan trọng vào hoàn thành nhiệm vụ của Quân đội, giữ vững và phát huy hình ảnh “Bộ đội Cụ Hồ” cao đẹp. Tuy nhiên, phong cách sinh hoạt của một bộ phận cán bộ, đảng viên vẫn còn những hạn chế, như: tham ô, tham nhũng, thu vén lợi ích cá nhân, ham chức tước, địa vị, vật chất, tiền tài; thiếu khiêm tốn, cửa quyền hách dịch, gia trưởng, độc đoán; làm việc, sinh hoạt tùy tiện, thiếu ngăn nắp, khoa học; vô cảm… Những biểu hiện đó là trái với phong cách sinh hoạt của Hồ Chí Minh, cần phải khắc phục kịp thời.
Thời gian tới, để nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả học tập và làm theo phong cách sinh hoạt Hồ Chí Minh của cán bộ, đảng viên trong Quân đội, cần tập trung thực hiện tốt một số giải pháp sau:
Một là, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, trách nhiệm trong học tập và làm theo phong cách sinh hoạt Hồ Chí Minh.
Theo đó, các cơ quan, đơn vị trong Quân đội cần tiếp tục tổ chức tốt việc tuyên truyền, giáo dục làm cho cán bộ, đảng viên thấu hiểu giá trị phong cách sinh hoạt Hồ Chí Minh và sự cần thiết học tập và làm theo phong cách sinh hoạt Hồ Chí Minh. Đồng thời, tiếp tục quán triệt và thực hiện nghiêm các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng liên quan đến phong cách ứng xử của cán bộ, đảng viên. Việc tuyên truyền, giáo dục phải được duy trì thường xuyên, liên tục; bám sát thực tiễn hoạt động, chú trọng đổi mới hình thức, phương pháp bảo đảm phong phú, hấp dẫn, dễ hiểu, dễ thực hiện. Phát huy vai trò của các phương tiện, lực lượng tuyên truyền với cách thể hiện đa dạng, phản ánh trung thực, kịp thời những định hướng chung và kết quả học tập, làm theo phong cách sinh hoạt Hồ Chí Minh trong toàn quân; nhất là phổ biến những cách làm hay, những điển hình tiên tiến để nhân rộng trong toàn quân... làm cho cán bộ, đảng viên ngày càng nhận thức sâu sắc hơn, đề cao trách nhiệm học tập và làm theo theo phong cách sinh hoạt của Người.
Nét chung trong phong cách sinh hoạt của Chủ tịch Hồ Chí Minh là rất đạm bạc trong đời sống vật chất, nhưng lại vô cùng phong phú, thanh cao về giá trị đạo đức - tinh thần.
Hai là, phát huy vai trò, trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan chính trị và chỉ huy các cấp trong học tập, làm theo phong cách Hồ Chí Minh.
Theo đó, các cấp ủy đảng, cơ quan chính trị các cấp phải thường xuyên quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, đảm bảo việc xác định mục đích, xây dựng động cơ, thái độ, ý thức trách nhiệm trong học tập và làm theo phong cách sinh hoạt Hồ Chí Minh cho cán bộ, đảng viên trong cơ quan, đơn vị mình. Trong quá trình triển khai, thường xuyên bám sát yêu cầu, nhiệm vụ chính trị và đặc điểm tình hình đơn vị để tiếp tục cụ thể hóa nội dung chuẩn mực bảo đảm tính thống nhất, sát với tình hình thực tiễn.
Người chỉ huy, chính ủy, chính trị viên các cấp phải gương mẫu, tiên phong trong học tập và làm theo phong cách sinh hoạt Hồ Chí Minh. Đồng thời, tích cực, chủ động giáo dục, bồi dưỡng, định hướng và theo dõi quá trình phấn đấu rèn luyện của cán bộ, đảng viên trong cơ quan, đơn vị. Phát huy vai trò cơ quan chính trị trong tham mưu, đề xuất nội dung, biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo học tập và làm theo phong cách sinh hoạt Hồ Chí Minh cho cán bộ, đảng viên trong cơ quan, đơn vị của mình.
Ba là, phát huy tính tích cực, tự giác của cán bộ, đảng viên trong học tập và làm theo phong cách sinh hoạt Hồ Chí Minh.
Theo đó, các cấp ủy đảng và người chỉ huy thường xuyên quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, đảm bảo việc xác định mục đích, xây dựng động cơ, thái độ, ý thức trách nhiệm trong tự học và làm theo Bác của cán bộ, đảng viên. Mỗi cán bộ, đảng viên lập kế hoạch, xác định nội dung và phương pháp tự học, tự làm theo cụ thể, phù hợp với chức trách, nhiệm vụ của bản thân và điều kiện thực tiễn của đơn vị. Phương pháp tự học, tự làm theo chỉ thực sự có kết quả tốt khi mỗi cán bộ, đảng viên biết kết hợp biện chứng giữa học với hành, gắn với thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao trên cơ sở vận dụng phù hợp, sáng tạo những nội dung kiến thức đã học vào giải quyết các mối quan hệ. Cấp ủy đảng lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tự học tập, tự làm theo phong cách sinh hoạt Hồ Chí Minh của mỗi cán bộ, đảng viên; thường xuyên kiểm tra, rút kinh nghiệm, sơ kết, tổng kết, đánh giá việc tự học tập, tự làm theo của mỗi cán bộ, đảng viên. Coi đây là một trong những tiêu chí bình xét xếp loại thi đua hằng năm.
Có thể nói, đối với mỗi quân nhân, học tập và làm theo phong cách Hồ Chí Minh, nhất là phong cách sinh hoạt của Người, góp phần quan trọng vào hoàn thành nhiệm vụ mà Quân đội và nhân dân giao phó, giữ vững và phát huy hình ảnh cao đẹp “Bộ đội Cụ Hồ”.
Đại tá, TS. CAO VĂN TRỌNG
Khoa Hồ Chí Minh học, Học viện Chính trị
* Tài liệu tham khảo:
1. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 4, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.187.
2. Sđd, tập 15, tr. 672.
3. Đặng Xuân Kỳ, Phương pháp và phong cách Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1997.
4. Hoàng Chí Bảo, Phong cách Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005.
5. Mạch Quang Thắng, Hồ Chí Minh nhà cách mạng sáng tạo, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội, 2005.