Năm 1965, bộ đội ta chưa có nhiều vũ khí hạng nặng có tầm bắn xa, uy lực mạnh để tiêu diệt căn cứ quân sự kiên cố của địch trên chiến trường miền Nam. Mặc dù thời điểm đó, Quân đội ta đã được trang bị giàn phóng BM-14 (Kachiusa) đặt trên xe GAZ63, nhưng do hạn chế về đường cơ động nên chưa thể đưa vào chiến trường. Đầu năm 1965, trong lần đi kiểm tra đơn vị BM-14, Thiếu tướng Nguyễn Thế Lâm, Tư lệnh Binh chủng Pháo binh đã đưa ra ý tưởng và chỉ đạo nghiên cứu tách rời từng ống phóng BM-14 để mang vác vào chiến trường miền Nam. Giàn phóng BM14 đặt trên xe GAZ63 là giàn phóng hỏa tiễn 17 ống, chiều dày ống 2,6mm, đường kính trong 140mm, đuôi ống có mấu hãm để tiếp điện và giữ cho đạn đã điểm hỏa khi đạt lực đẩy 200kg mới được phóng đi. Toàn bộ giàn phóng nặng khoảng 2,5 tấn. Đạn có trọng lượng 39,6kg là loại đạn phản lực không có cánh đuôi; để giữ ổn định đường bắn, quả đạn được chế tạo 10 lỗ thoát khí đặt nghiêng với trục đạn.
Pháo phản lực A12 có độ chính xác cao; có thể phóng cùng lúc 12 quả đạn nhờ 1 hệ thống điện điểm hỏa; ống phóng gọn nhẹ, phù hợp với yêu cầu tác chiến của bộ đội ta trên chiến trường.
Thực hiện chỉ đạo của đồng chí Tư lệnh Binh chủng Pháo binh, tháng 2/1965, Phòng nghiên cứu Bộ Tư lệnh Pháo binh đề nghị Cục Nghiên cứu kỹ thuật (Bộ Quốc phòng) nghiên cứu, cải tiến giàn phóng BM-14 đặt trên xe GAZ63 cho phù hợp với yêu cầu tác chiến trên chiến trường miền Nam. Sau gần 1 năm nghiên cứu, thử nghiệm, cải tiến, tháng 2/1966, nhóm nghiên cứu do đồng chí Lê Văn Chiểu, Trưởng phòng Nghiên cứu vũ khí (Cục Nghiên cứu kỹ thuật) làm chủ nhiệm đề tài đã lựa chọn phương án thiết kế chế tạo ống phóng, giá đỡ, vòng cản để tách giàn phóng BM-14 thành những bệ phóng riêng rẽ. Cụ thể như sau: Thứ nhất, giá đỡ và ống phóng được chế tạo một ống bằng thép lá 1,5-2mm, dài 114cm, có 4 gân tạo thành đường kính trong tiếp xúc với đạn, đặt trên dưới 140mm và liên kết với giá đỡ làm bằng ván gỗ dày 2cm, dài 1,2m. Trọng lượng ống phóng và giá đỡ 10,5kg. Khi chuẩn bị bắn đặt ống phóng và giá đỡ lên một ụ đất (thay cho giá 3 chân). Thứ hai, thiết bị điểm hỏa được thiết kế sử dụng 6 viên pin 1,5V, có thể điểm hỏa cùng một lúc 12 quả đạn. Thứ ba, hệ thống ngắm: trên ống phóng có kẻ một đường sinh bằng sơn trắng, kết hợp với phương hướng bắn để lấy hướng, trên ống phóng có chỗ đặt nivô kiểm tra bắn ban đêm có thêm cọc tiêu và dây căng có quét lớp phát quang. Thứ tư, vòng cản: hỏa tiễn BM14 là loại không có vòng cản, để giảm độ tản mát của đạn, nhóm nghiên cứu đã thiết kế 2 loại vòng cản để bắn ở cự ly ngắn hơn tầm bắn tối đa. Thứ năm, về bảng bắn: Bộ Tư lệnh Pháo binh căn cứ vào tình hình thời tiết do khí tượng Việt Nam cung cấp để lập bảng bắn cho phù hợp. Sau khi cải tiến và thử nghiệm thành công giàn phóng được mang ký hiệu là pháo phản lực A12. Điểm nổi bật của pháo phản lực A12 là độ chính xác cao; có thể phóng cùng lúc 12 quả đạn nhờ 1 hệ thống điện điểm hỏa (giàn phóng BM-14 chỉ phóng lần lượt từng quả một); ống phóng gọn nhẹ, phù hợp với yêu cầu tác chiến của bộ đội trên chiến trường; bệ phóng làm bằng gỗ nên dễ dàng làm tại chỗ dựa theo bản thiết kế mà không cần vận chuyển từ hậu phương vào tiền tuyến; góc bắn được lấy 45 độ, điểm hỏa bằng 6 quả pin 1,5V, qua thử nghiệm luồng phụt không làm hư hại bệ phóng, có thể dùng lại cho lần phóng tiếp theo. Đặc biệt, pháo phản lực A12 có trọng lượng nhẹ, dễ mang vác, cơ động để thực hiện những đòn tập kích hỏa lực bất ngờ, luồn sâu đánh hiểm vào căn cứ đối phương và có thể bố trí nhiều bệ phóng tấn công với mật độ hỏa lực lớn từ nhiều địa điểm cách xa nhau, khiến đối phương không thể phản kích.
Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước kiểm tra khẩu pháo phản lực A12. Ảnh: TL
Ngày 17/4/1966, Cục Nghiên cứu kỹ thuật, Bộ Tư lệnh Pháo binh, phối hợp với Tổng cục Hậu cần, Bộ Tổng Tham mưu… tổ chức bắn trình diễn pháo phản lực A12 tại trường bắn Hòa Lạc. Chủ tịch Hồ Chí Minh và một số đồng chí trong Bộ Chính trị đã tham dự và chứng kiến cuộc bắn thử này. Người nhắc nhở các cấp chỉ huy ra khẩu lệnh phải ngắn gọn, trong chiến đấu phải tiết kiệm đạn. Người căn dặn: Pháo tốt, đạn tốt còn phải có kỹ thuật tốt và tinh thần tốt nữa. Đây là niềm vinh dự và tự hào của ngành kỹ thuật Quân đội, là nguồn cổ vũ động viên, tiếp thêm sức mạnh để những người lính thợ ra sức thi đua nghiên cứu, cải tiến nhiều loại vũ khí, trang bị phục vụ lực lượng vũ trang tác chiến trên chiến trường.
Sau nhiều cuộc bắn thử thành công, Cục Nghiên cứu kỹ thuật hoàn chỉnh thiết kế chuyển cho Cục Quân giới chỉ đạo Nhà máy Z1 (nay là Nhà máy Z111) sản xuất; Nhà máy cơ khí Hà Nội và trường Đại học Bách khoa Hà Nội tham gia chế thử các ống phóng và bệ phóng. Bộ Tư lệnh Pháo binh triển khai huấn luyện cách sử dụng A12 cho các đơn vị.
Ngày 27/2/1967, trong trận tập kích vào sân bay Đà Nẵng, bộ đội ta đã sử dụng pháo phản lực A12 phá hủy 13 máy bay, loại khỏi vòng chiến đấu 135 lính Mỹ, 85 lính Ngụy. Trong 2 đêm 13 và 16 tháng 4/1972, Tiểu đoàn 575 Pháo binh Quảng Đà đã sử dụng pháo phản lực đánh vào sân bay Đà Nẵng, làm hư hỏng 52 máy bay, phá hủy 32 xe quân sự, làm cháy nổ 2 kho bom, đạn và 1 kho xăng, loại khỏi vòng chiến đấu 104 lính Mỹ. Bộ đội ta phấn khích gọi pháo phản lực A12 là B52 của ta đánh rải thảm sân bay Đà Nẵng. Ngay sáng hôm sau, các hãng truyền thông nước ngoài đồng loạt đưa tin về trận đánh lớn của pháo binh "Việt Cộng" đã gây thiệt hại nặng nề cho căn cứ quân sự Đà Nẵng… Tổng kết trận đánh, quân ta đã phá hủy 94 máy bay, 200 xe quân sự, loại khỏi vòng chiến đấu hơn 1.000 lính Mỹ - Ngụy.
Trong 2 đêm 13 và 16 tháng 4/1972, Tiểu đoàn 575 Pháo binh Quảng Đà đã sử dụng pháo phản lực đánh vào sân bay Đà Nẵng làm hư hỏng 52 máy bay, phá hủy 32 xe quân sự, làm cháy nổ 2 kho bom, đạn và 1 kho xăng, loại khỏi vòng chiến đấu 104 lính Mỹ.
Trận tập kích bằng pháo phản lực A12 được đánh giá là trận đánh lớn nhất của chiến trường miền Nam thời điểm đó. Đây cũng là cột mốc đánh dấu sự thay đổi trong tương quan hỏa lực của hai bên trên chiến trường, để lại nỗi kinh hoàng, lo lắng trong giới quân sự Mỹ và Ngụy quyền Sài Gòn lúc đó, góp phần tạo thế và lực cùng quân dân cả nước đấu tranh giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.
Thượng tá, TS LÊ QUÝ THI*
TS. NGUYỄN THỊ CHINH**
* Viện Lịch sử quân sự, Bộ Tổng Tham mưu.
** Khoa Lý luận chính trị, Học viện Ngân hàng