Chiến lược phát triển Công nghiệp quốc phòng Nhật Bản

THỰC TRẠNG NỀN CÔNG NGHIỆP QUỐC PHÒNG NHẬT BẢN

Sau khi bại trận trong Chiến tranh Thế giới lần thứ hai (1939-1945), Nhật Bản chịu sự hạn chế, ràng buộc nhất định của các hiệp ước, hiến pháp và các điều luật của quốc tế. Do đó, vũ khí, trang bị quân sự của Nhật Bản chủ yếu để phòng thủ quốc gia, hầu như không tham gia vào cuộc cạnh tranh trên thị trường thế giới. Việc nghiên cứu, chế tạo vũ khí, trang bị kỹ thuật do Cục Phòng vệ Nhật Bản thông qua hợp đồng ủy thác xí nghiệp tư doanh thực hiện; dựa trên cơ sở một số luật như “Luật về chế tạo quân giới”, “Luật về công nghiệp chế tạo máy bay”… Theo đó, các doanh nghiệp này không được phép xuất khẩu sản phẩm công nghiệp quốc phòng (CNQP).; Cục Phòng vệ Nhật Bản sẽ tiến hành định giá sản phẩm, kiểm tra phân loại hàng, sau đó, mua các loại vũ khí, trang bị với chất lượng tốt, giá rẻ. Về phương thức sản xuất, trước đây, nhiều hạng mục hàng hóa quân sự đều do các xí nghiệp lớn nhận thầu, còn hiện nay, theo “Chính sách giao cho xí nghiệp nhỏ nhận thầu” mới ban hành, các đơn vị nhỏ có cơ hội nhận thầu và tham gia vào dây chuyền sản xuất CNQP. Nhìn chung, sản phẩm do ngành CNQP Nhật Bản chế tạo rất đa dạng, từ các vũ khí, trang bị hạng nặng, máy móc cỡ lớn, thiết bị điện tử tinh xảo cho đến quần áo, lương thực, thực phẩm...

Trên cơ sở một nền công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới trong lĩnh vực điện tử - bán dẫn, xe hơi, thiết bị thông tin liên lạc, đóng tàu, hóa dầu, vật liệu mới..., phần lớn số vũ khí, trang bị hiện có trong biên chế của Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản là do các công ty của ngành CNQP sản xuất. Theo thống kê, Nhật Bản hiện có hơn 1.500 xí nghiệp sản xuất trang bị quân sự, với khoảng 70.000 công nhân. Tiêu biểu là Công ty Công nghiệp nặng Mitsui chuyên sản xuất máy bay tiêm kích F-1, máy bay huấn luyện T-2, máy bay lên thẳng SH-60J, tên lửa đất đối hạm kiểu 88 (SSM-1), tên lửa hạm đối hạm kiểu 90, xe bọc thép kiểu 89, pháo tự hành 155 mm kiểu 75, ra-đa 3 chiều kiểu cố định (J/FPS-3), động cơ đi-ê-den dùng cho tàu quét mìn. Công ty Kawasaki sản xuất máy bay huấn luyện T-4, tên lửa chống tăng kiểu 87 (ATM-3), hệ thống tên lửa đa năng kiểu 96. Công ty Toshiba sản xuất tên lửa đất đối không vác vai kiểu 91 (SAM-2), tên lửa đất đối không tầm thấp kiểu 81 (SAM-1CO), ra-đa phục vụ pháo binh (JTPS-P16). Công ty điện khí Nippon Denki sản xuất hệ thống thông tin liên lạc cho cấp sư đoàn; Công ty đóng tàu Hitachi và Ishikawa sản xuất thiết bị rải thủy lôi kiểu 94, tàu chiến…

Riêng trong lĩnh vực chế tạo máy bay, Nhật Bản đã tự nghiên cứu, thiết kế và chế tạo được các loại máy bay chiến đấu (F-1, F-2), máy bay vận tải (C-1, YS-11), máy bay huấn luyện (T-1A/B, T-2, T-4), máy bay tìm kiếm cứu hộ US-1A và máy bay trực thăng OH-X. Cùng với đó, sản xuất theo giấy phép của nước ngoài các loại máy bay chiến đấu F-15J/DJ, F-4EJ, máy bay trực thăng trinh sát SH-60J, máy bay trực thăng đa năng UH-1H/J, máy bay trực thăng vận tải CH-47J/JA,V-107A, máy bay trinh sát chống ngầm P-3C...

Theo đánh giá, Nhật Bản hiện có ngành công nghiệp chế tạo tên lửa và hàng không vũ trụ phát triển mạnh mẽ, với thành tựu là tên lửa không đối không tầm trung AAM-4 có sức mạnh tương đương với các loại tên lửa không đối không tầm trung mới của Mỹ. Ngoài ra, Nhật Bản còn thiết lập hệ thống vệ tinh trinh sát quân sự và tên lửa đẩy H-2A... Có thể thấy, quy mô các cơ sở công nghiệp hiện đại chứng tỏ Nhật Bản hội đủ tiềm lực khoa học - công nghệ tiên tiến để nghiên cứu, phát triển và chế tạo vũ khí hạt nhân.

Nhật Bản có thể chế tạo được bất kỳ loại vũ khí tiên tiến nào, từ vũ khí tinh khôn, điều khiển chính xác, chiến hạm, chiến đấu cơ, đến các loại vũ khí hạt nhân và tên lửa đạn đạo. Nhật Bản cũng điều chỉnh cơ cấu và hỗ trợ một số xí nghiệp CNQP trọng điểm; tăng cường kết hợp sản xuất quân - dân dụng và mở rộng hợp tác quốc tế…

CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN

Những năm gần đây, cùng với sự thay đổi của tình hình quốc tế và khu vực, Nhật Bản tích cực điều chỉnh chính sách từ phòng thủ sang phản ứng răn đe nhằm tăng cường và mở rộng vai trò của Lực lượng Phòng vệ, hỗ trợ cho mục tiêu trở thành cường quốc toàn diện, có sức mạnh chính trị, quân sự tương xứng với sức mạnh kinh tế; giữ vai trò lớn trong các vấn đề quốc tế và khu vực. Theo đó, Nhật Bản tăng cường nghiên cứu, chế tạo và mua sắm vũ khí, trang bị hiện đại mới; đầu tư nghiên cứu khoa học - công nghệ quốc phòng, phát triển ngành công nghiệp quân sự và nới lỏng hạn chế xuất - nhập khẩu vũ khí, trang bị quân sự, nhằm từng bước thoát khỏi sự phụ thuộc vào kỹ thuật quân sự của Mỹ. Để thực hiện mục tiêu này, Nhật Bản đang thực hiện các giải pháp chiến lược sau:

Một là, đầu tư nghiên cứu, phát triển một số loại vũ khí, trang bị mới, hiện đại.

Căn cứ vào nhu cầu tác chiến trong tương lai, Cục Phòng vệ Nhật Bản xếp vũ khí phòng không và chống tên lửa, hệ thống hàng không - vũ trụ và công nghệ điện tử vào trọng điểm phát triển nghiên cứu khoa học - công nghệ quốc phòng trong tương lai. Trong đó, chú trọng 5 lĩnh vực khoa học - công nghệ cao, đó là: hệ thống điện tử (bao gồm hệ thống chỉ huy, kiểm soát, thông tin, máy tính và hệ thống tin tức, hệ thống vệ tinh thông tin liên lạc, dẫn đường cho tàu thuyền, máy bay trinh sát và theo dõi mặt đất); hệ thống hàng không (đặc biệt là những loại máy bay vừa có khả năng thám trắc mục tiêu vừa có khả năng kiểm soát, chỉ huy); hệ thống vũ khí có thiết bị điều khiển dẫn đường (gồm các loại vũ khí và hệ thống chống tên lửa có khả năng điều khiển chính xác, uy lực cao trong chiến đấu); hệ thống đạn dược và chiến xa (gồm đạn pháo dẫn đường chính xác, chiến xa tàng hình và động cơ gốm sứ); tàu thuyền và hệ thống thám trắc dưới nước (gồm tàu ngầm động cơ đi-ê-den tiếng ồn nhỏ, kỹ thuật cao và hệ thống xô-na tổng hợp).

Trong thời gian tới, Nhật Bản sẽ tiếp tục các chương trình nâng cấp, nghiên cứu chế tạo vũ khí, trang bị quân sự theo kế hoạch phòng vệ trung hạn và dài hạn. Trong đó, đặc biệt chú trọng trang bị cho lực lượng Hải quân, Không quân và Không gian vũ trụ, nhất là các loại vũ khí có khả năng tấn công tầm xa. Theo thông tin, Nhật Bản đã trang bị thêm cho lực lượng Hải quân 6 tàu khu trục lớp “Kongo Aegis” thế hệ mới; chi khoảng 400 tỷ Yên (khoảng 35 triệu USD) cho nghiên cứu, phát triển loại máy quân sự vận tải tầm xa.

Hai là, điều chỉnh cơ cấu và hỗ trợ một số xí nghiệp CNQP trọng điểm.

Các xí nghiệp CNQP quan trọng của Nhật Bản đang đẩy nhanh nhịp độ điều chỉnh cơ cấu theo hướng tập trung và liên hợp. Công ty công nghiệp nặng Komatsu và Kawasaki đồng ý liên hợp thiết kế vũ khí và tàu thuyền hải quân, phối hợp sửa chữa các sản phẩm quốc phòng. Công ty Công trình đóng tàu Ishikawa và Công ty đóng tàu Hitachi cùng sử dụng hàng trăm nhân viên kỹ thuật có trình độ cao của nhà máy đóng tàu... Để bảo hộ xí nghiệp CNQP trọng điểm và dây chuyền sản xuất chủ yếu, Nhật Bản quy định xếp các xí nghiệp có giá trị sản lượng trang bị kỹ thuật quân sự chiếm trên 10% tổng giá trị sản phẩm vào các xí nghiệp CNQP trọng điểm, áp dụng chính sách ưu tiên trong đầu tư kinh phí và thực hiện bảo hộ đối với trang, thiết bị sản xuất.

Cùng với đó, Chính phủ Nhật Bản ưu tiên về chính sách quản lý, hỗ trợ kinh phí và áp dụng nhiều biện pháp ưu đãi khác đối với các xí nghiệp CNQP trọng điểm. Theo Tổ chức Hợp tác kinh tế thế giới (OECD), Chính phủ Nhật Bản đã tăng vốn cho phát triển nghiên cứu khoa học - công nghệ công nghiệp đóng tàu, bình quân hằng năm khoảng 1 tỷ USD; hỗ trợ thêm một khoản lớn cho một số hạng mục nghiên cứu khoa học - công nghệ trang bị kỹ thuật quân sự đặc thù và đầu tư các hạng mục khoa học kỹ thuật cao như người máy đóng tàu, tổ hợp vi tính trợ giúp hệ thống chế tạo...

Ba là, mở rộng sản xuất hàng dân dụng và tăng cường kết hợp sản xuất quân - dân dụng.

Chính phủ Nhật Bản luôn khích lệ các xí nghiệp công nghiệp quân sự mở rộng sản xuất hàng dân dụng, tăng cường kết hợp giữa công nghệ và sản phẩm quân - dân dụng. Cục Phòng vệ Nhật Bản chỉ ra rằng, kết hợp giữa công nghệ quân dụng và dân dụng giúp giảm thiểu sự mạo hiểm trong nghiên cứu khoa học - công nghệ quốc phòng, hạ giá thành sản phẩm, đảm bảo việc nghiên cứu khoa học - công nghệ quốc phòng phát triển ổn định; đồng thời, yêu cầu trong nghiên cứu và phát triển vũ khí, trang bị, phải áp dụng triệt để các công nghệ dân dụng tiên tiến. Ví dụ, Cục Phòng vệ Nhật Bản đưa hệ thống cánh quạt làm bằng vật liệu tổng hợp và vũ khí truyền cảm tính năng kỹ thuật hồng ngoại cao đã được phát triển trong các sản phẩm dân dụng vào sử dụng cho máy bay trực thăng quan sát hạng nhỏ kiểu mới. Ngoài ra, ra-đa đặt trên máy bay tiêm kích FS-X của Nhật Bản đã áp dụng công nghệ mạch Block, với trình độ tiên tiến nhất hiện nay.

Bốn là, tích cực thúc đẩy hợp tác quốc tế về CNQP.

Do một số nguyên nhân, như: thị trường CNQP trong nước hẹp, thiếu vốn, Nhật Bản thực hiện phương châm kết hợp chặt chẽ giữa tự nghiên cứu, chế tạo với hợp tác quốc tế về sản xuất CNQP. Đối tác quốc tế trong lĩnh vực này của Nhật Bản chủ yếu là Mỹ, các nước châu Âu, Nga và các quốc gia Đông Nam Á...

Hiện, Nhật Bản đang hợp tác với Mỹ để nghiên cứu, phát triển và triển khai hệ thống vệ tinh “Quang học 3”, vệ tinh “Ra-đa 3”; xây dựng hệ thống trinh sát vệ tinh thế hệ thứ 2; nghiên cứu, phát triển tên lửa phòng thủ khu vực (TMD) với 4 hạng mục (gồm thiết bị nhận biết và bám sát tên lửa đối phương, hệ thống tránh phát nhiệt gây sự cố trong quá trình nhận biết và bám sát tên lửa, động cơ tầng hai của tên lửa, đầu đạn bắn chặn và phá hủy tên lửa đối phương). Bên cạnh đó, Nhật Bản còn hợp tác với Viện Khoa học quân sự Trung Quốc trong các kế hoạch tăng cường tiềm lực quân sự, bao gồm: cải tiến tên lửa dẫn đường đất đối không tầm trung K03; nghiên cứu vũ khí phòng không la-de công suất cao; lắp đặt hệ thống tên lửa không đối không AAM-4 tự dẫn đường cho các máy bay chiến đấu hiện đại mới; chế tạo máy bay tuần tiễu tầm xa P-X; đóng tàu sân bay trực thăng cỡ lớn...

Theo giới chuyên gia quân sự, Nhật Bản có thể chế tạo được bất kỳ loại vũ khí tiên tiến nào, từ vũ khí tinh khôn, điều khiển chính xác, chiến hạm, chiến đấu cơ, đến các loại vũ khí hạt nhân và tên lửa đạn đạo. Như vậy, có thể thấy, trên cơ sở một nền kinh tế hiện đại, CNQP Nhật Bản gắn liền với nền công nghiệp dân dụng, tuy quy mô chưa lớn nhưng có tiềm năng phát triển mạnh mẽ trong tương lai.

THÀNH LÊ