"Dấu ấn IAI" trong nền công nghiệp quốc phòng Israel

SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN

Kể từ khi quốc gia Do Thái được thành lập vào năm 1948 đến nay, Israel đã trải qua 5 cuộc chiến lớn cùng nhiều cuộc xung đột. Bởi vậy, Chính phủ Israel xác định tập trung đầu tư nguồn tài chính và nhân lực để tăng cường tiềm lực quân sự, trên cơ sở phát triển lĩnh vực công nghiệp quốc phòng (CNQP). Israel hiện là quốc gia có nền CNQP phát triển hàng đầu thế giới, đạt tới trình độ nghiên cứu công nghệ cao, phục vụ tốt cả nhu cầu nội địa và xuất khẩu.

Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu hòa bình quốc tế Stockholm (SIPRI), năm 2022, doanh số xuất khẩu vũ khí, trang bị của Israel chiếm khoảng 2,3% doanh số toàn cầu, xếp thứ 10 thế giới... Trong 10 năm (2012-2022), tỷ trọng xuất khẩu vũ khí, trang bị quân sự của Israel tăng 67%; đạt mức kỷ lục 12,5 tỷ USD trong năm 2022. CNQP Israel có khoảng 150 công ty, doanh nghiệp quốc phòng có khả năng thiết kế, sản xuất hầu hết các loại vũ khí, trang bị tiên tiến, hiện đại. Nổi bật trong số đó là 3 tập đoàn CNQP lớn thuộc sở hữu nhà nước, gồm: Tập đoàn Hàng không Vũ trụ Israel (IAI), Tập đoàn CNQP Israel (IMI) và Tập đoàn CNQP Rafael (RADS), cung cấp các sản phẩm và dịch vụ đa dạng: từ máy bay, tên lửa và các hệ thống phòng thủ tên lửa; hệ thống radar; hệ thống trinh sát không gian; hệ thống điện tử hàng không và quang điện, cho đến đạn dược, xe tăng, xe bọc thép chở quân…

Tập đoàn Hàng không Vũ trụ Israel (Israel Aerospaces Industries - IAI) có tầm ảnh hưởng không chỉ ở Israel mà trên phạm vi toàn cầu; nghiên cứu thiết kế, phát triển, sản xuất và bảo trì máy bay dân dụng, máy bay không người lái (UAV), máy bay chiến đấu; tên lửa, hệ thống điện tử hàng không và các hệ thống trên không gian… Theo đánh giá, IAI sở hữu các công nghệ tiên tiến, hiện đại bậc nhất cùng đội ngũ các nhà khoa học, nhà nghiên cứu giàu kinh nghiệm. Hiện, IAI có 17 công ty, đơn vị thành viên; với khoảng 15.000 nhân viên. Năm 2022, doanh thu bán vũ khí, trang bị quân sự của IAI đạt 4,5 tỷ USD.

Tập đoàn IAI được thành lập năm 1953, trụ sở đặt tại thành phố Lod (Israel), tiền thân là Công ty Bedek Aviation Ltd có nhiệm vụ bảo trì các máy bay của Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF). Năm 1959, Bedek bắt đầu sản xuất chiếc máy bay phản lực huấn luyện đầu tiên Tzukit (Monticola) theo thiết kế của Pháp. Vào những năm 1960, IAI phát triển tên lửa chống hạm Gabriel và công ty con Elta Electronics Industries phát triển radar máy bay giá thành thấp, sau đó nâng cấp thành sản phẩm xuất khẩu thành công. Thập niên 1970 đánh dấu bước phát triển vượt bậc của IAI khi hãng bắt đầu tham gia vào thị trường máy bay không người lái (UAV) với sự xuất hiện của chiếc UAV IAI Scout. Những năm 1980, Chính phủ Israel quyết định giao cho IAI nghiên cứu chế tạo một loại máy bay chiến đấu hiện đại làm trụ cột của Không quân Israel. Đó là máy bay tấn công vượt trội IAI Lavi với hệ thống vũ khí tiên tiến.

Thập niên 1990 khẳng định bước phát triển mạnh mẽ của IAI trong sản xuất, xuất khẩu vũ khí, trang bị công nghệ cao; đồng thời, tham gia vào "cuộc đua vũ trụ" với sự ra đời của các vệ tinh liên lạc AMOS, vệ tinh quan sát Ofeq và bệ phóng không gian Shavit... Giai đoạn từ năm 2000 đến nay, IAI phát triển mạnh mẽ với việc nghiên cứu phát triển hệ thống kiểm soát và cảnh báo sớm trên không (AWACS) lắp đặt trên các máy bay. Ngoài ra, IAI cũng tích cực phát triển các dòng UAV thế hệ mới, hệ thống phòng thủ radar, hệ thống tên lửa, tác chiến vũ trụ và công nghệ tình báo. Tháng 4/2018, IAI ra mắt hệ thống đạn dược lảng vảng IAI Harop; cung cấp hệ thống phòng thủ UAV lắp đặt tại khu vực biên giới, căn cứ quân sự; ra mắt hệ thống Popstar có thể phát hiện và theo dõi UAV cách xa tới 4km cả ngày lẫn đêm…

Tập đoàn IAI nghiên cứu chế tạo, sản xuất các hệ thống phòng thủ trên không, hệ thống máy bay không người lái tiên tiến, các loại đạn dẫn đường chính xác, hệ thống phòng thủ tên lửa nhiều lớp… Năm 2022, doanh thu bán vũ khí, trang bị quân sự của Tập đoàn đạt 4,5 tỷ USD.

DẤU ẤN VÀ THÀNH TỰU

Theo đánh giá của giới quân sự, sự ra đời và phát triển của Tập đoàn IAI song hành với những bước tiến mạnh mẽ của nền CNQP Israel, là một trong những "át chủ bài" tạo dựng vị thế của nền CNQP nước này. Trong công cuộc hiện đại hóa nền CNQP Israel, IAI đã ghi nhiều dấu ấn và thành tựu quan trọng.

Trước hết phải nhắc đến lĩnh vực phòng không - không quân với nhiều sản phẩm chủ lực, làm nên tên tuổi của hãng. Trong đó, cung cấp giải pháp và dịch vụ cho hệ thống phòng thủ trên không đối với các loại máy bay làm nhiệm vụ đặc biệt, hệ thống UAV tiên tiến, các loại đạn dẫn đường chính xác, hệ thống phòng thủ tên lửa nhiều lớp; nâng cấp máy bay quân sự và trực thăng các hệ thống điều khiển chỉ huy tinh vi (C4I, ISTAR). Các hệ thống máy bay nổi bật của hãng, gồm: Heron (các dòng Heron TP, Heron MKII); UAV đa nhiệm Searcher Mk III, UAV chiến thuật BirdEye 650, BirdEye 650D, WanderB-VTOLIAI và ThunderB-VTOL, máy bay huấn luyện UMT. Ngoài ra, còn các hệ thống vũ khí trên không với công nghệ và kỹ thuật tiên tiến, gồm: tên lửa tấn công dẫn đường bằng laser LAHAT, hệ thống vũ khí pháo binh tầm xa LORA, hệ thống dẫn đường laser không đối đất thế hệ mới GRIFFIN III, vũ khí dẫn đường chính xác Slegehammer, vũ khí tấn công tầm xa, không đối đất Rampage; radar đa nhiệm ELM-2084; các loại vũ khí chiến thuật trên không, các loại rocket, đạn pháo, đạn cối, pháo phản lực, tên lửa đạn đạo và tên lửa hành trình; các loại đạn lảng vảng như Rotem Alpha, Mini Harry, Rotem… với phạm vi hoạt động hàng trăm km, có khả năng chế ngự hệ thống phòng không của đối phương.

Đáng chú ý, trong cuộc xung đột giữa Israel và lực lượng Hồi giáo cực đoan Hamas đang diễn ra tàn khốc hiện nay, hệ thống đánh chặn tên lửa đạn đạo ngoài khí quyển Arrow-3 đã được Israel kích hoạt vào ngày 10/11/2023 vừa qua. Hệ thống Arrow-3 là sản phẩm hợp tác giữa 2 tập đoàn IAI và Boeing (Mỹ); được thiết kế với tính cơ động cao, di chuyển với tốc độ siêu vượt âm, có khả năng đánh chặn các loại tên lửa đạn đạo liên lục địa mang đầu đạn hạt nhân ngoài khí quyển ở độ cao trên 100km và tầm bắn lên tới 2.400km. Với khả năng phát hiện và đánh chặn thành công 1 tên lửa được phóng tới thành phố Eilat ở phía Nam Israel, Arrow-3 được đánh giá là một trong những hệ thống phòng thủ tên lửa hiệu quả nhất thế giới hiện nay.

Bên cạnh đó là các loại tên lửa "lảng vảng" (còn gọi là UAV tự sát), được IAI tiên phong phát triển từ cuối những năm 1990. Tên lửa "lảng vảng" có khả năng xuyên qua hầu hết mọi hệ thống phòng không và tiếp cận trực tiếp mục tiêu. Nổi bật trong số này là tên lửa hành trình Delilah - "khắc tinh" của các hệ thống phòng không mặt đất. Đây là vũ khí chủ lực của tiêm kích F-16I Sufa và F-15I Raam, có khả năng tấn công các mục tiêu mặt đất với độ chính xác rất cao, có thể tuần tra, giám sát khu vực trước khi thực hiện cuộc tấn công, được coi là "ác mộng" trên bầu trời của Không quân Israel. Ngoài ra, IAI hợp tác cùng Cơ quan Nghiên cứu và phát triển quốc phòng Ấn Độ nghiên cứu sản xuất hệ thống tên lửa phòng không Barak-8, được xem là một trong những hệ thống phòng thủ nguy hiểm và độc đáo bậc nhất thế giới.

Đối với lĩnh vực không gian - vũ trụ, năm 2006, IAI chính thức mang tên Tập đoàn Hàng không vũ trụ Israel, khẳng định tham vọng chinh phục lĩnh vực này. Bởi vậy, trong thập kỷ qua, IAI đã phát triển, chế tạo, phóng và vận hành hàng chục tàu vũ trụ, bao gồm cả vệ tinh liên lạc GEO, vệ tinh MCS; các vệ tinh quan sát trái đất OptSAR-550,  OptSat-3000…; vệ tinh nghiên cứu khoa học, như: tàu đổ bộ mặt trăng Beresheet, Trạm điều khiển mặt đất (GCS), thiết bị phóng Shavit. Các vệ tinh nhỏ gọn của IAI có phạm vi phủ sóng rộng, khả năng tối đa hóa hiệu suất băng thông, cho phép truyền dữ liệu nhanh hơn và đáng tin cậy hơn.

Trong lĩnh vực hải quân, các sản phẩm của IAI bao gồm radar hàng hải và thiết bị trinh sát giám sát quang điện, hệ thống an ninh và thiết bị bay không người lái, giúp tăng cường khả năng phòng thủ, tấn công chính xác, giám sát, chỉ huy và kiểm soát. Các hệ thống tàu ngầm tự động như BlueWhale™ (ELI-3325) có khả năng thu thập thông tin tình báo, triển khai nhiệm vụ quan trọng tại các vùng biển khó tiếp cận, có thể phát hiện và theo dõi các mục tiêu cả trên và dưới mặt nước, thực hiện xử lý dữ liệu cảm biến trên tàu. Hệ thống tàu mặt nước không người lái (USV) của IAI được sử dụng để thực hiện các nhiệm vụ an ninh nội địa, trong mọi điều kiện thời tiết.

Ở lĩnh vực lục quân, IAI dẫn đầu thế giới trong phát triển các hệ thống chiến đấu mặt đất với nhiều giải pháp đổi mới, thực hiện đa nhiệm, đa cảm biến, trang bị các loại vũ khí tiên tiến; hỗ trợ hiệu quả hoạt động chống khủng bố và nhiệm vụ bảo vệ an ninh biên giới… Thời gian tới, IAI tập trung vào lĩnh vực an ninh mạng, cung cấp các hệ thống an ninh cho hàng không, hàng hải; giải pháp bảo vệ mạng lưới cơ sở hạ tầng quan trọng cho các quốc gia, như nền tảng CyConcerto, CyFo, Cyshare, CyScan, Spectrics…

NGUYÊN LONG