Công nghiệp quốc phòng thế giới - Điểm nhấn năm 2023

CHI TIÊU QUỐC PHÒNG CAO KỶ LỤC

Năm qua, do khủng hoảng kinh tế - tài chính toàn cầu, một số nước buộc phải cắt giảm ngân sách quốc phòng. Tuy nhiên, các nước Nam Mỹ và châu Phi, đặc biệt là các nước Ả-rập và nhóm các nước mới nổi - BRICS (gồm Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi, Brazil) vẫn tăng mạnh chi tiêu quốc phòng. Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), năm 2023, Mỹ vẫn là quốc gia chi tiêu quân sự lớn nhất thế giới, đạt mức 877 tỷ USD, chiếm 39% chi tiêu quân sự toàn cầu, gấp 3 lần quốc gia lớn thứ hai là Trung Quốc (292 tỷ USD), gấp 10 lần quốc gia đứng thứ 3 là Nga (khoảng 86 tỷ USD) và lớn hơn 10 quốc gia kế tiếp cộng lại.

Theo báo cáo của SIPRI, doanh số xuất khẩu vũ khí, trang bị (VKTB) của 100 tập đoàn, công ty hàng đầu thế giới năm qua đạt hơn 410 tỷ USD, tăng trưởng khoảng 60% so với năm 2002. Trong đó, 45 tập đoàn, công ty của Mỹ đạt doanh thu gần 247 tỷ USD, chiếm 61,5%. Đây mới chỉ là các thương vụ mua bán VKTB công khai, chưa kể số hợp đồng ngầm hàng chục tỷ USD liên quan tới các loại VKTB hiện đại mới. Theo thống kê, các hợp đồng thương mại quân sự lớn chủ yếu từ các quốc gia có nền kinh tế phát triển và mới nổi (như Trung Quốc, Ấn Độ, Nam Phi) và phần lớn các nước Ả-rập, châu Âu...

Trong top 10 của bảng xếp hạng, Mỹ và Nga tiếp tục là hai nước dẫn đầu về xuất khẩu VKTB. Tuy nhiên, Pháp có thể sớm vượt Nga khi đã tăng doanh số bán VKTB lên 59% chỉ trong 10 năm - nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác. Trong khi đó, Hàn Quốc đặt mục tiêu chiếm 5% thị phần xuất khẩu VKTB toàn cầu vào năm 2027 và trở thành nhà xuất khẩu quốc phòng lớn thứ tư thế giới. Hiện nay, Ấn Độ đã xuất khẩu VKTB sang 75 quốc gia và tham vọng mở rộng thị trường; tăng xuất khẩu quốc phòng hằng năm từ mức 1,5 tỷ USD lên 5 tỷ USD trong giai đoạn 2024-2025. Còn doanh số bán VKTB của Israel tăng kỷ lục, năm 2023 tăng gấp đôi so với năm 2014, tăng 50% chỉ tính riêng trong 3 năm gần đây.

Năm 2023, doanh số xuất khẩu vũ khí, trang bị của 100 tập đoàn, công ty hàng đầu thế giới đạt hơn 410 tỷ USD, tăng trưởng khoảng 60% so với năm 2002. Trong đó, 45 tập đoàn, công ty của Mỹ đạt doanh thu gần 247 tỷ USD, chiếm 61,5%.

(Nguồn: Viện Nghiên cứu Hòa bình quốc tế Stockholm)

Trong năm 2023, khách hàng mua VKTB chủ yếu đến từ các nước châu Âu. Theo đó, Ba Lan mua từ Đức 128 xe tăng Leopard 2A4; Bulgaria phê duyệt kế hoạch mua xe thiết giáp Stryker của Mỹ với giá trị hợp đồng gần 1,4 tỷ USD; Rumani lên kế hoạch mua 32 máy bay chiến đấu F-35 thế hệ mới nhất của Lockheed Martin (Mỹ) với giá 6,5 tỷ USD; Đức xúc tiến mua hệ thống chống tên lửa đạn đạo Arrow 3 của Israel trị giá 4,3 tỷ USD; Thổ Nhĩ Kỳ quyết định mua hệ truyền động (hộp số) của Hàn Quốc cho xe tăng Altay của nước này với hợp đồng trị giá 74,9 triệu USD… Đặc biệt, Liên minh châu Âu (EU) thông qua sáng kiến trị giá 320 triệu USD thúc đẩy việc mua chung VKTB của các quốc gia thành viên. Theo Tổ chức nghiên cứu vũ khí Frost & Sullivan, gần đây, các quốc gia thuộc Hội đồng hợp tác vùng Vịnh (GCC) chi tới 68 tỷ USD để mua sắm các loại VKTB.

CÔNG NGHỆ QUÂN SỰ PHÁT TRIỂN NHANH CHÓNG, ĐỘT PHÁ

Trong phát triển, hiện đại hóa VKTB, các cường quốc ưu tiên phát triển vũ khí chính xác, công nghệ cao; tập trung phát triển công nghệ quân sự vượt trội để gia tăng khoảng cách với các nước đang phát triển và duy trì ưu thế về công nghệ tiên tiến; ra mắt nhiều loại VKTB đột phá mới cả về công nghệ và nguyên lý. Trong đó, tiếp tục chạy đua phát triển công nghệ vũ khí siêu vượt âm. Nga được xem là nước giàu kinh nghiệm nhất trong lĩnh vực này bởi đã sở hữu tới 3 loại tên lửa siêu vượt âm gồm Avangard, Kh-47M2 Kinzhal và 3M22 Zircon. Trung Quốc đẩy nhanh phát triển thiết bị lượn siêu vượt âm DF-ZF; Ấn Độ theo đuổi chương trình nghiên cứu vũ khí siêu vượt âm BrahMos-II, còn Iran công bố tên lửa siêu vượt âm Fattah do nước này tự phát triển...

Công nghệ tàng hình cũng lên ngôi khi các dòng máy bay chiến đấu thế hệ mới, đặc biệt là thế hệ thứ 5 thường được áp dụng công nghệ đặc biệt là lớp sơn phủ và vật liệu hấp thụ sóng radar (RPM). Nga nghiên cứu thành công lớp phủ đặc biệt piezoceramic và hệ thống sonar thủy âm thế hệ mới giúp tăng khả năng tàng hình của tàu ngầm trong lòng biển. Sự ra đời của vật liệu nano mở ra hướng mới về phát triển công nghệ tàng hình "thông minh" trong tương lai.

Bên cạnh đó, xuất hiện nhiều loại máy bay chiến đấu không người lái, thiết bị lặn không người lái, xe chiến đấu không người lái mặt đất, phương tiện không người lái hoạt động trên vũ trụ. Những phương tiện này có thể tự động tiến hành nhiệm vụ trinh sát, hỗ trợ hậu cần, tấn công; tích hợp với hệ thống vệ tinh, thậm chí tự động khắc phục sự cố đường truyền nếu bị gián đoạn. Các hệ thống điều khiển tự động hóa đa năng trên vũ trụ có thể giúp điều chỉnh và duy trì trạng thái chiến đấu hoặc bình thường đối với hoạt động quân sự dưới mặt đất. Trong trường hợp các tín hiệu điều khiển từ vệ tinh bị mất, chúng còn có thể tự động phản hồi với sở chỉ huy mặt đất hoặc tự động hủy lệnh mà không cần sự can thiệp của con người.

ĐẨY MẠNH CHẾ TẠO VŨ KHÍ, TRANG BỊ CÔNG NGHỆ CAO

Năm 2023 đánh dấu sự tăng trưởng trong sản xuất, chế tạo VKTB của các quốc gia. Ở lĩnh vực chế tạo tàu quân sự, công ty đóng tàu quân sự lớn nhất tại Mỹ Huntington Ingalls Industries (HII) trình làng tàu ngầm không người lái (UUV) mới REMUS 620, có thể lặn sâu từ 600-1.500m, vận tốc tối đa đạt trên 8km/giờ, thời lượng pin lên tới 110 giờ và tầm hoạt động gần 509km, có khả năng thực hiện đa nhiệm vụ như tác chiến điện tử, khảo sát thủy văn, thu thập thông tin tình báo và chống mìn. Nga hồi sinh truyền thống đóng tàu sân bay, với đề xuất đóng tàu sân bay tương lai thuộc Đề án 11430E Lamantin được Cục thiết kế Nevskoye (Tập đoàn Đóng tàu thống nhất Nga) giới thiệu. Lamantin có thể triển khai nhiều loại máy bay chiến đấu mang theo các loại vũ khí đối không, đối hải, đối đất, tấn công ven biển; bảo đảm sự sống còn của nhóm tác chiến hải quân, là nơi trú ẩn của lính đổ bộ và các phương tiện đổ bộ trước các cuộc không kích. Còn Thổ Nhĩ Kỳ vừa chính thức vận hành tàu tấn công đổ bộ đa năng nội địa TCG Anadolu, là loại tàu sân bay đầu tiên trên thế giới chuyên dụng cho cả máy bay có người lái và máy bay không người lái.

Trong lĩnh vực sản xuất máy bay quân sự, Trung Quốc phát triển chiến đấu cơ J-10 có khả năng hoạt động trong mọi điều kiện thời tiết; sử dụng hệ thống radar điều khiển hỏa lực đa chế độ được thiết kế trong nước. Radar tiên tiến này kết hợp một anten mảng pha quét cơ học, cho phép giám sát đồng thời 10 mục tiêu; tấn công cùng lúc 2 mục tiêu với tên lửa dẫn đường bằng radar bán chủ động hoặc 4 mục tiêu với tên lửa dẫn đường bằng radar chủ động. Chiến đấu cơ này còn được trang bị pháo hai nòng Gryazev-Shipunov GSh-23; gắn các loại vũ khí và khí tài tải trọng lên tới 5.600kg, gồm tên lửa, bom, thùng chứa nhiên liệu và các thiết bị khác; sử dụng các loại tên lửa đối không tầm ngắn PL-8 và PL-10, tên lửa dẫn đường bằng radar tầm trung PL-12 và PL-15, tên lửa không đối đất KD-88, tên lửa chống hạm YJ-91A...

Bên cạnh đó, các nước đẩy nhanh sản xuất máy bay chiến đấu thế hệ thứ 6. Đây là cuộc đua giữa các "ông lớn" trong lĩnh vực không quân quân sự như Boeing, Lockheed Martin (Mỹ)… Theo giới chức quân sự Mỹ, máy bay chiến đấu thế hệ thứ 6 của nước này được trang bị vũ khí laser, chùm tia năng lượng định hướng cao, ứng dụng những thành tựu khoa học - công nghệ tiên tiến trong lĩnh vực điện tử để biến máy bay thành thiết bị cảm biến lớn mà không cần sử dụng hệ thống radar thông thường; trang bị hệ thống nhận định mục tiêu, tự xử lý và phân tích các thông tin thu được và đạt tốc độ bay siêu âm…

MỞ RỘNG VÀ TĂNG CƯỜNG HỢP TÁC SONG PHƯƠNG

Hợp tác trong sản xuất nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp cả về cơ sở vật chất kỹ thuật và công nghệ đang diễn ra khá phổ biến ở các nước lớn. Đáng chú ý là thỏa thuận Mỹ - Anh trị giá 265 triệu bảng Anh (tương đương 344 triệu USD), các tàu ngầm lớp Astute của Anh sẽ được nâng cấp tên lửa Tomahawk phiên bản Block IV lên Block V. Tập đoàn CNQP Rheinmetall của Đức ký Thỏa thuận với tập đoàn sản xuất vũ khí Lockheed Martin và Northrop Grumman của Mỹ để trở thành "nhà cung cấp chiến lược" các bộ phận thân giữa máy bay chiến đấu F-35. Trong năm qua, Hàn Quốc và Ba Lan thành lập liên doanh, theo đó, vũ khí của Hàn Quốc sẽ được cấp phép sản xuất tại Ba Lan, mở ra cửa ngõ đưa vũ khí Hàn Quốc vào  châu Âu; Liên doanh các Tập đoàn công nghiệp châu Âu MBDA (Airbus/Pháp, BAE Systems/Anh, Leonardo/Italia) khánh thành Trung tâm Kỹ thuật tên lửa ở thủ đô Abu Dhabi của Các Tiểu vương quốc Ả-rập thống nhất (UAE). Giới quân sự đánh giá động thái được ví như "cú bắt tay" đưa UAE và châu Âu "bước sang một ngưỡng cửa mới" sẽ góp phần hỗ trợ UAE sản xuất tên lửa và giành vị trí dẫn đầu vùng Vịnh…

Có thể thấy, cùng với sự biến động của tình hình thế giới, dưới tác động mạnh mẽ của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, các loại VKTB bao gồm cả loại truyền thống và nguyên lý mới đang phát triển nhanh cả về quy mô, tính chất và tốc độ, đánh dấu một năm khá sôi động trong cả sản xuất và thị trường.

Đại tá ĐOÀN MẠNH HÙNG