Động lực phát triển nền Công nghiệp quốc phòng Ba Lan

CHỦ TRƯƠNG XUYÊN SUỐT

Ngay sau khi Ba Lan giành độc lập và thiết lập nền cộng hòa vào tháng 11/1918, các nhà lãnh đạo đất nước đã xác định việc xây dựng ngành công nghiệp quốc phòng (CNQP) là việc làm cấp thiết nhằm cung cấp đủ vũ khí, trang bị cho Quân đội, đảm bảo khả năng phòng thủ và giữ vững nền cộng hòa. Với chủ trương này, Ba Lan thành lập nhà máy sản xuất đạn đầu tiên Pocisk vào năm 1921, sau đó tái cơ cấu nhà máy hóa chất Nitrat sản xuất thuốc nổ. Thời kỳ Chiến tranh Lạnh (1947-1989), nhiều quốc gia Trung và Đông Âu đẩy mạnh phát triển và sản xuất các trang - thiết bị vũ khí do Liên Xô thiết kế cho các lực lượng của Tổ chức Hiệp ước Warsaw. Chiến tranh Lạnh kết thúc đã gióng lên "hồi chuông báo tử" cho nhiều nhà sản xuất vũ khí của khu vực, trong đó có Ba Lan; đồng thời, những thay đổi trong hệ thống chính trị cũng ảnh hưởng lớn đến hoạt động của ngành CNQP nước này.

Giai đoạn từ 1990-2000 chứng kiến những nỗ lực rất lớn của Chính phủ Ba Lan nhằm phục hồi ngành sản xuất vũ khí nội địa, tuy nhiên, kết quả không đáng kể khi mức sụt giảm lên tới 76%. Mặc dù vậy, các nhà lãnh đạo Ba Lan vẫn kiên định chủ trương duy trì và phát triển ngành CNQP là nhiệm vụ chiến lược. Bước chuyển mình lịch sử đối với CNQP Ba Lan bắt đầu từ năm 1999 khi nước này gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), tạo cơ hội phát triển các trang - thiết bị vũ khí quân sự mới theo tiêu chuẩn của khối thông qua các chương trình cải cách và tái cấu trúc ngành CNQP. Đến nay, CNQP Ba Lan đã có bước tăng trưởng mạnh mẽ, nhất là trong vòng 3 năm trở lại đây. Trong đó, cuộc chiến Nga - Ukraine (từ tháng 2/2022) đã làm xoay chuyển xu hướng quân sự tại châu Âu, đặc biệt là Ba Lan, tạo cơ hội để nước này theo đuổi tham vọng phát triển ngành CNQP, hiện đại hóa Quân đội nhằm tăng cường khả năng phòng thủ, đa dạng hóa trang - thiết bị vũ khí, khí tài và tăng sức cạnh tranh toàn cầu.

ĐỘNG LỰC THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN NỀN CNQP

Theo giới quan sát, từ chủ trương chiến lược về duy trì và phát triển ngành CNQP nội địa, Chính phủ Ba Lan đã triển khai nhiều giải pháp phù hợp, tạo động lực cho "bước chuyển mình" của nền CNQP trong những năm gần đây.

Thứ nhất, Chính phủ Ba Lan có nhiều chính sách ưu tiên thúc đẩy phát triển CNQP, nổi bật là "Chương trình tái cấu trúc năng lực công nghiệp quốc phòng và hỗ trợ hiện đại hóa công nghệ của lực lượng vũ trang Ba Lan" (năm 1999), với kỳ vọng Ba Lan có thể sở hữu công nghệ mới và vốn đầu tư thông qua các bản hợp đồng; các hoạt động CNQP sẽ được nhà nước hỗ trợ toàn diện. Bên cạnh đó, "Khái niệm quân sự" sửa đổi năm 2017 của Ba Lan thừa nhận tầm quan trọng của việc tự lực cánh sinh và tối đa hóa khả năng răn đe. Hiện nay, Ba Lan đang dần chuyển sang các cơ chế phòng thủ của Liên minh châu Âu (EU) và có thể trở thành một trong những tác nhân an ninh nổi bật nhất của châu lục này.

Thứ hai, Ba Lan tiến hành tái cấu trúc ngành CNQP. Cuối năm 2003, Tập đoàn PHZ Bumar và Cơ quan Phát triển Công nghiệp (ARP) được thành lập, đóng vai trò chính trong việc hợp nhất các công ty CNQP theo 3 nhóm, bao gồm: nhóm các công ty về đạn dược, tên lửa, xe tăng (thuộc PHZ Bumar); nhóm các công ty về máy bay/điện tử (thuộc ARP) và nhóm các xưởng sữa chữa tàu, trang - thiết bị, vũ khí quân sự và các cơ sở nghiên cứu và phát triển. Sau đó, Chiến lược củng cố và hỗ trợ phát triển ngành CNQP Ba Lan giai đoạn 2007-2012 khởi động quá trình tư nhân hóa, tăng khả năng cạnh tranh của các tổ hợp CNQP nội địa. Một số công ty tư nhân rất thành công trên thị trường CNQP Ba Lan phải kể đến như: WB Electronics, Transbit, Wamtechnika, DGT và Airpol, trong đó WB Electronics được đánh giá là một trong những doanh nghiệp quốc phòng tư nhân lớn nhất châu Âu.

Năm 2013, thông qua quá trình tái cấu trúc vốn, phần lớn các công ty quốc phòng, cơ sở sửa chữa vũ khí, đóng tàu và công nghệ được hợp nhất thành Tập đoàn vũ khí Ba Lan (PGZ) dưới sự giám sát của Bộ Quốc phòng, Bộ Phát triển, Bộ Tài chính và Bộ Ngoại giao. Năm 2015, lần đầu tiên Tập đoàn PGZ được Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI) xếp hạng 60/100 công ty quốc phòng hàng đầu thế giới với doanh số ước tính 1,5 tỷ USD. Năm 2022, Tạp chí Defense News xếp hạng PGZ ở vị trí thứ 70/100 công ty quốc phòng lớn nhất thế giới. Việc hợp tác với Tập đoàn PGZ được coi là chìa khóa thành công của nhiều công ty quốc phòng nước ngoài khi thâm nhập thị trường Ba Lan.

Bước chuyển mình lịch sử đối với ngành CNQP Ba Lan bắt đầu từ năm 1999 khi nước này gia nhập NATO, tạo cơ hội phát triển các trang-thiết bị vũ khí quân sự mới theo tiêu chuẩn của khối thông qua các chương trình cải cách và tái cấu trúc ngành CNQP.

Thứ ba, Chính phủ Ba Lan chi ngân sách rất lớn để phát triển ngành CNQP thông qua các chương trình hiện đại hóa vũ khí, trang bị, mở rộng hoạt động nghiên cứu và phát triển. Năm 2023, Ba Lan tăng chi tiêu quốc phòng lên 3,9% GDP (31,6 tỷ USD), tăng 75% so với năm 2022. Dự kiến năm 2024, mức chi tiêu quốc phòng của Ba Lan vào khoảng 41,59 tỷ USD, tương đương 4,1-4,2% GDP. Chính phủ Ba Lan vừa đề xuất tăng mức chi tiêu quốc phòng năm 2025 lên mức cao kỷ lục vào khoảng 48,7 tỷ USD, chiếm 4,7% GDP. Nếu hoàn thành kế hoạch chi tiêu quốc phòng lên tới 5% GDP, Ba Lan sẽ trở thành thành viên NATO có mức đóng góp lớn nhất so với điều kiện kinh tế của đất nước.

Thứ tư, cuộc chiến Nga - Ukraine tạo động lực mới cho sự tăng trưởng mạnh mẽ của CNQP Ba Lan. Cuối tháng 3/2022, chỉ một tháng sau khi cuộc xung đột này nổ ra, Chính phủ Ba Lan đã thông qua Đạo luật Phòng thủ nội địa, cơ cấu lại chính sách quốc phòng để ứng phó kịp thời với các thách thức và mối đe dọa mới. Năm 2021, giá trị xuất khẩu vũ khí của Ba Lan chỉ hơn 161 triệu Euro, tương đương giai đoạn 2018-2020; tuy nhiên, xung đột Nga - Ukraine đã giúp doanh thu xuất khẩu vũ khí của tổ hợp CNQP Ba Lan đạt mức kỷ lục. Từ tháng 2/2022, Ba Lan trở thành một trong những nhà cung cấp vũ khí lớn hàng đầu cho Ukraine. Năm 2022, giá trị xuất khẩu vũ khí của Ba Lan tăng gấp đôi, lên mức 323 triệu Euro và tăng lên gần 390 triệu Euro năm 2023. Đáng kể nhất là hợp đồng cung cấp 54 khẩu pháo tự hành Krab cỡ nòng 155mm trị giá 600 triệu Euro cho Ukraine và 10.000 khẩu súng trường tấn công GROT với giá 2.300 Euro/khẩu; hay tổ hợp tên lửa phòng không vác vai Piorun xuất khẩu đến các nước Lithuania, Estonia, Na Uy...

SẢN PHẨM NỔI BẬT

Theo đánh giá, các hệ thống trang - thiết bị vũ khí của Ba Lan có sự kế thừa và kết hợp rất tốt giữa các thiết kế của Liên Xô trước đây với công nghệ tiên tiến của Mỹ và NATO hiện nay. Các sản phẩm CNQP của Ba Lan rất đa dạng với nhiều tính năng độc đáo, vượt trội; có mặt ở nhiều quốc gia như Ukraine, Đức, Hy Lạp, Thụy Sĩ, Na Uy, Senegal, Lithuania, Estonia, Hàn Quốc, Nhật Bản, Indonesia... Hiện, Ba Lan tập trung hiện đại hóa và mở rộng hệ thống phòng không tích hợp, ưu tiên mua các máy bay chiến đấu đa năng thế hệ mới; mở rộng năng lực của lực lượng pháo binh và tên lửa. Các chuyên gia quân sự cho rằng, với đà phát triển như hiện nay, có khả năng Ba Lan sẽ lọt tốp 10 quốc gia xuất khẩu vũ khí hàng đầu thế giới trong tương lai không xa. Một số loại vũ khí, trang bị nổi bật của ngành CNQP Ba Lan gồm:

Tổ hợp pháo tự hành, các loại đạn pháo dẫn đường: Tổ hợp pháo tự hành AHS Krab 155mm do Công ty Huta Stalowa Wola sản xuất, có chiều dài 12,05m, rộng 3,6m và cao 3m, có thể tiêu diệt các mục tiêu ở khoảng cách từ 4,7km-40km với tầm bắn hiệu quả 30km. Vũ khí này được đặt trên khung xe bánh xích có khả năng di chuyển tốt trên đường gồ ghề. Trong khi đó, súng cối tự hành Rak 120mm được lắp trên khung gầm bánh lốp xe thiết giáp Rosomak APC dùng để tiêu diệt các mục tiêu thiết giáp và công sự, hỏa điểm vững chắc, có thể tấn công mục tiêu từ khoảng cách xa đến 12km. Ngoài ra, Ba Lan còn có các loại đạn pháo dẫn đường chính xác như APR 155 và APR 120 nhằm tấn công các mục tiêu cố định và di động; có hệ thống dẫn đường chính xác sử dụng chùm tia laser phản xạ giúp hạn chế sử dụng đạn khi triển khai nhiệm vụ nhưng hiệu quả cao, giảm thiệt hại.

Các loại radar và hệ thống phòng không: Các loại radar cảnh báo sớm tầm xa như P-18PL và PCL-PET của PIT-RADWAR có thể phát hiện máy bay tàng hình rất hiệu quả. Tên lửa phòng không vác vai Grom và Piorun có khả năng chống lại các mối đe dọa ở khoảng cách lên đến 5,5km và độ cao 3,5km; được tích hợp trên các hệ thống phòng không Kobra, Poprad, ZSU-23-4MP Biała, Jodek-G hoặc Pilica. Trong khi đó, hệ thống kiểm soát hỏa lực pháo binh Topaz của Ba Lan đã được Ukraine tích hợp vào hệ thống kiểm soát tác chiến Delta.

Máy bay không người lái (UAV): UAV mini chiến thuật FlyEye do Tập đoàn WB phát triển; có sải cánh 3,6m, được trang bị hệ thống đẩy điện với thời gian bay 150 phút, tốc độ từ 50- 120km/giờ, có cảm biến quang điện tử kép, hệ thống định vị... Hệ thống này cũng có thể được sử dụng để điều phối hỏa lực pháo binh, kết hợp trực tiếp với giải pháp kiểm soát hỏa lực tự động Topaz. Warmate là đạn lơ lửng, hay còn gọi là UAV tầm ngắn, sải cánh 1,5m và dài 1,1m, thời gian bay 30 phút, có thể tìm kiếm và tiêu diệt mục tiêu ở khoảng cách từ 10-12km tính từ trạm điều khiển, tính cơ động cao, có nhiều đầu đạn cho phép tiêu diệt nhiều mục tiêu và có thể kết hợp với nhiều hệ thống trinh sát.

NGUYÊN LONG