“ĐỨA CON CƯNG” THỜI HẬU LIÊN XÔ
Lịch sử xây dựng và phát triển ngành công nghiệp quân sự Ukraine gắn liền với lịch sử oai hùng của ngành Công nghiệp quốc phòng (CNQP) Liên Xô (trước đây) và Liên bang Nga. Sự thăng trầm của ngành công nghiệp quân sự nước này diễn ra sau khi Liên Xô tan rã vào năm 1991. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, là một nước cộng hòa thuộc Liên bang Xô Viết, hằng năm, Ukraine đều nhận được khoản đầu tư lên tới 20% số tiền trích từ ngân sách Trung ương. Với số tiền khổng lồ đó, Ukraine từ một quốc gia bị tàn phá nặng nề bởi chiến tranh đã từng bước chuyển mình trở thành trung tâm công nghiệp hàng đầu của cả khối Liên Xô, thậm chí dẫn đầu châu Âu. Không những vậy, Ukraine còn là trung tâm ngành công nghiệp quân sự và nghiên cứu kỹ thuật cao của Liên Xô. Hàng loạt những sản phẩm tinh hoa liên tục được sản sinh trên khắp đất nước Ukraine.
Về nguồn nhân lực, Kiev từng sở hữu đội ngũ cán bộ khoa học và kỹ thuật quân sự hùng hậu nhất Liên Xô. Đất nước này cũng từng có khoảng 700 xí nghiệp CNQP, những nhà máy có khả năng sản xuất hầu hết các loại phương tiện kỹ thuật quân sự cho các lực lượng vũ trang. Nhìn chung, so với Nga, nền CNQP Ukraine không hề thua kém, thậm chí có phần vượt trội.
Khi Liên Xô tan rã, theo thỏa thuận “phân chia tài sản” tại Hội nghị Belaveskaia Pusha (tháng 12/1993), Ukraine được thừa kế một quân đội cực mạnh. Họ sở hữu 3 quân khu thuộc tuyến chiến lược thứ hai, 3 tập đoàn không quân, cùng kho vũ hạt nhân chiến lược lớn thứ 3 thế giới. Trong biên chế Quân đội Ukraine có 6.500 chiếc xe tăng, 7.150 xe bọc thép, 1.500 máy bay, 350 tàu chiến, 1.272 đầu đạn hạt nhân sử dụng cho tên lửa xuyên lục địa và 2.500 vũ khí hạt nhân chiến thuật. Ngoài ra, Ukraine còn sở hữu đội máy bay ném bom chiến lược liên lục địa siêu thanh hàng đầu thế giới. Nước này cũng độc quyền trong lĩnh vực không gian thời hậu Xô Viết, chuyên sản xuất các tên lửa đạn đạo xuyên lục địa và tên lửa vũ trụ sử dụng nhiên liệu lỏng hạng nặng. Cùng với đó là công nghệ và dây chuyền sản xuất tàu sân bay, máy bay vận tải quân sự hạng nặng, động cơ máy bay lên thẳng.
Máy bay vận tải quân sự Antonov An-178 của Ukraine. Ảnh: Internet
Năm 1993, nếu tính theo số lượng xe tăng và máy bay chiến đấu thì Quân đội Ukraine được xếp vào hàng thứ 4 trên thế giới, chỉ sau Mỹ, Nga và Trung Quốc. Còn xét tổng thể, lực lượng vũ trang Ukraine thời điểm đó vượt trội hơn hẳn so với Nga. Trong tay Kiev là hai mẫu xe tăng chiến đấu hạng nặng chính của Liên Xô là T-80 và T-64; các nhà máy đóng tàu có công suất lớn nhất thế giới, có khả năng đóng các siêu tàu sân bay, như các tàu lớp Ulyanovsk có trọng lượng trên 85.000 tấn. Những công nghệ mà Ukraine kế thừa từ Liên Xô, nhiều năm sau vẫn nằm trong tốp đầu danh sách vũ khí được các nước săn đón.
Điều đó cho thấy, Ukraine đã được kế thừa cả nền tảng CNQP và công nghiệp dân dụng của Liên Xô, với những kho vũ khí khổng lồ kèm theo phần lớn công nghệ lõi. Ukraine được kỳ vọng sẽ trở thành một quốc gia thịnh vượng ở châu Âu, sánh ngang và thậm chí là “đối trọng” của Nga trên bàn cờ thế giới.
Theo thỏa thuận “phân chia tài sản” (tháng 12/1993), Quân đội Ukraine sở hữu 3 quân khu thuộc tuyến chiến lược thứ hai, 3 tập đoàn không quân, cùng kho vũ hạt nhân chiến lược lớn thứ 3 thế giới. Trong biên chế có 6.500 chiếc xe tăng, 7.150 xe bọc thép, 1.500 máy bay, 350 tàu chiến, 1.272 đầu đạn hạt nhân và 2.500 vũ khí hạt nhân chiến thuật.
ĐÁNH MẤT “CHIẾC THÌA VÀNG”
Sau khi Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt nhằm vào Ukraine (tháng 2/2022), ông Vadym Prystaiko, Đại sứ Ukraine tại Vương quốc Anh, đã nói với thế giới rằng: “Ukraine hiện không còn đủ thiết bị quân sự để tự vệ”. Lời phát biểu được đưa ra trong bối cảnh Nga đang đẩy nhanh chiến dịch “phi quân sự hóa” Ukraine. Câu hỏi khiến người ta băn khoăn nhất hiện nay là số vũ khí của Liên Xô khi xưa bây giờ đã “lạc trôi” về đâu? Vì sao Ukraine lại phải đi xin viện trợ những thứ mà cách đây khoảng 30 năm, họ chất đống ở những phân khu quân sự? Câu trả lời thường được đưa ra là việc Ukraine thiếu kinh phí cho công tác bảo dưỡng. Thế nhưng, đáp án chính xác vẫn là chính sách đối ngoại của Ukraine.
Xe bọc thép xuất khẩu BTR-3E. Ảnh: Internet
Từ khi ngả theo phương Tây và Mỹ, ngành xuất khẩu vũ khí Ukraine bắt đầu rơi vào tình cảnh bị “chọc gậy bánh xe”. Mỹ gây áp lực để ngăn Ukraine thực hiện một số thương vụ mua bán vũ khí béo bở với các đối tác ngoài phương Tây. Đáng chú ý nhất là việc phá hủy loạt máy bay ném bom Tu-160 vào năm 1998. Đây là dòng máy bay ném bom mà Ukraine thừa hưởng từ Liên Xô, có năng lực bậc nhất thế giới vào thời điểm đó. Mỗi chiếc Tu-160 trị giá hàng trăm triệu USD, được cả Nga và Trung Quốc đặc biệt quan tâm và ngỏ ý mua lại. Nếu ký kết thành công, Ukraine đã có thể thu lợi từ các gói dịch vụ đi kèm như hợp đồng hiện đại hóa và tân trang, chuyển giao công nghệ cho các tên lửa phóng từ trên không và thậm chí là sản xuất máy bay ném bom có khả năng tương tự. Thế nhưng, để làm hài lòng Mỹ, Ukraine quyết định phá hủy chúng mà không nhận được một xu nào. Thảm cảnh còn tiếp tục lan tới ngành đóng tàu. Với sự can thiệp của phương Tây, Kiev phải hủy bỏ việc bán tàu sân bay Đô đốc Kuznetsov đã hoàn thiện một phần cho Trung Quốc. Điều này buộc Trung Quốc phải mua con tàu còn đầy thiếu sót về kỹ thuật, thông qua một công ty tư nhân với giá chỉ 20 triệu USD, chấm dứt triển vọng chuyển giao công nghệ và các hỗ trợ khác có lợi cho cả hai bên.
Chính vì những thương vụ làm ăn béo bở đều bị Mỹ kiểm soát, nên nền CNQP Ukraine nhanh chóng trở nên suy kiệt vì thiếu tiền, làm nảy sinh những khuất tất trong Quân đội Ukraine. Các trang - thiết bị trong biên chế Quân đội bắt đầu xuống cấp, thậm chí hỏng hóc. Nhiều trang bị kỹ thuật quân sự thiết yếu của Ukraine không được bảo dưỡng, nâng cấp, dẫn đến hư hỏng, hết hạn sử dụng, và cuối cùng phải bán tháo cho nước ngoài, chủ yếu là các nước thuộc khối Liên minh châu Âu (EU). Nói cách khác, sự kiệt quệ của CNQP Ukraine lại mang đến nguồn lợi béo bở cho phương Tây khi thu gom các thiết bị, khí tài với mức giá rẻ mạt. Không chỉ vậy, nó còn giúp các nước này đảo ngược công nghệ (reverse-engineering) để củng cố thêm nền tảng công nghệ quốc phòng của phương Tây.
Súng tiểu liên Malyuk do Ukraine chế tạo, trưng bày tại Triển lãm quân sự Zbroya ta Bezpeka (năm 2021). Ảnh: Internet
Thực tế, một số nước tách ra từ Liên Xô trước đây đã từng bước xây dựng nền kinh tế và sở hữu quân đội chất lượng cao, cùng các vũ khí cải tiến mạnh mẽ. Còn lực lượng vũ trang Ukraine lại rơi vào vòng xoáy trì trệ và hỗn loạn, mất khả năng chiến đấu. Theo thống kê, sau 30 năm số lượng vũ khí trang bị của nước này chỉ còn lại khoảng 1/2, 1/3 những gì được hưởng từ Liên bang Xô Viết; trong đó, số lượng sử dụng được trong tác chiến trên thực tế chỉ bằng một nửa số trên. Tất cả đều do thiếu kinh phí bảo dưỡng và nguồn tài chính để chế tạo phụ tùng thay thế.
Nhiều khách hàng mua sắm vũ khí đã rời bỏ Ukraine để quay sang Nga. Cuối cùng, Kiev không chỉ “gánh còng lưng” nhiều khoản viện trợ của quốc tế, mà còn phải cầu viện vũ khí của phương Tây. Ngay cả kho vũ khí hạt nhân lớn thứ 3 thế giới cũng bị Ukraine tự tay phá hủy. Năm 1994, Ukraine ký kết Bản ghi nhớ Budapest để loại trừ vũ khí hạt nhân nhằm đổi lấy “sự đảm bảo an ninh” sau khi Liên Xô tan rã. Andriy Zahorodniuk, cựu Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine từng nói: “Chúng tôi đã cho đi khả năng hạt nhân mà không có gì đáp lại”.
Bất chấp những di sản được kế thừa từ Liên Xô, lực lượng vũ trang và nền CNQP của Ukraine đã lao dốc, suy giảm nặng nề trong ba thập kỷ qua. Nhất là khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, nhiều nhà máy sản xuất, sửa chữa quốc phòng còn lại từ thời Liên Xô của nước này đã bị phá hủy hoàn toàn. Không ai có thể dự đoán được nền CNQP vàng son ngày nào bao giờ mới trở lại với Ukraine.
NGUYỄN TRUNG THÁI
(Theo Kiến thức Quân sự)