Xu hướng phát triển công nghiệp quốc phòng tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương

SÁP NHẬP, HỢP NHẤT CÁC TẬP ĐOÀN SẢN XUẤT

Những năm gần đây, do nguồn vốn hạn chế, phân tán nên nhiều cơ sở CNQP của các quốc gia trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương lâm vào tình trạng suy yếu về tài chính và tụt hậu về công nghệ. Hơn nữa, sau thời kỳ phát triển, nền CNQP của nhiều quốc gia có sự trùng lặp về ngành nghề, cồng kềnh về tổ chức, chi phí quản lý tốn kém... Để khắc phục tình trạng này, nhiều nước chủ trương đẩy mạnh việc liên kết CNQP thông qua hình thức hợp nhất, liên doanh đối với các cơ sở CNQP có hoạt động nghiệp vụ giống hoặc có liên quan với nhau, nhằm hình thành các tập đoàn quy mô lớn, nâng cao khả năng tồn tại và cạnh tranh quốc tế. Tuy nhiên, xu hướng này chủ yếu diễn ra ở các nước công nghiệp phát triển. Đơn cử như tại Mỹ, sau khi thực hiện một loạt các cuộc sáp nhập, những nhà tổng thầu lớn còn 5 doanh nghiệp, gồm: Lockheed Martin với các sản phẩm thế mạnh là máy bay chiến đấu hiện đại (F-22, F-35), vũ khí công nghệ cao trên bộ, trên biển và hàng không vũ trụ (tên lửa Atlas, tên lửa phòng không Patriod-3, hệ thống tên lửa THAAD); Boeing với sản phẩm chủ lực là máy bay không người lái; Northrop Grumman có thế mạnh trong các sản phẩm hàng không (máy bay ném bom tàng hình B-2, máy bay cảnh báo sớm E-2 và E-8, máy bay chiến đấu không người lái X-47, Global Hawk); Raytheon có các hệ thống công nghệ cao như tên lửa và ra-đa; còn General Dynamics là nhà cung cấp các hệ thống xe quân sự trên bộ lớn nhất thế giới.

ƯU TIÊN PHÁT TRIỂN VŨ KHÍ CÔNG NGHỆ CAO

Trên cơ sở chiến lược quân sự, chính phủ các nước Châu Á - Thái Bình Dương tập trung phát triển CNQP nhằm thích ứng với yêu cầu trong tình hình mới, nhất là đổi mới tổ chức, trang bị và nghệ thuật tác chiến của lực lượng vũ trang. Trong đó, xác định rõ trọng điểm phát triển CNQP để sẵn sàng đối phó hiệu quả với các mối đe dọa mới xuất hiện trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế dưới tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Hầu hết các nước đều ưu tiên phát triển vũ khí công nghệ cao, vũ khí chính xác... Đối với các nước công nghiệp phát triển, tập trung phát triển những công nghệ vượt trội để gia tăng khoảng cách với các nước đang phát triển và duy trì ưu thế về công nghệ tiên tiến. Gần đây, Chính phủ Mỹ đã ký với các tập đoàn CNQP để phát triển máy bay tiêm kích thế hệ thứ 6, máy bay ném bom chiến lược (NGB) và các tàu sân bay chạy bằng năng lượng hạt nhân thế hệ mới. Trong khi đó, Nga và Trung Quốc đầu tư rất lớn và thử nghiệm thành công máy bay tiêm kích thế hệ thứ 5; riêng Trung Quốc đã hoạch định xong chiến lược phát triển vũ khí công nghệ cao, tạo điều kiện tập trung ngân sách cho các dự án CNQP trọng điểm. Các nước đang phát triển chú trọng đầu tư phát triển các sản phẩm có công nghệ tầm trung với chi phí không quá lớn; cải tiến, nâng cấp, kéo dài thời gian sử dụng vũ khí, trang bị hiện có. Một số nước như: Hàn Quốc, Ấn Độ, Singapore... nỗ lực đáng kể để thu hẹp khoảng cách về công nghệ quân sự với các nước công nghiệp phát triển. Đáng chú ý, Hàn Quốc đã tự sản xuất được xe tăng chiến đấu chủ lực K1A1, được xếp vào tốp 10 loại xe tăng hiện đại nhất thế giới hiện nay. Ấn Độ đã nghiên cứu và sản xuất được máy bay tiêm kích thế hệ thứ 4 và tên lửa siêu âm; thử nghiệm thành công tên lửa đạn đạo liên lục địa Agri-5 có tầm bắn xa 5.000km.

Trong số những loại vũ khí chính xác cao, các nước chú trọng phát triển máy bay không người lái (UAV). Gần đây, Hội đồng Khoa học quốc phòng của Bộ Quốc phòng Mỹ (DSB) đã công bố báo cáo cho rằng UAV là công cụ thể hiện sức mạnh tiềm tàng của các cường quốc và Mỹ là thị trường hàng đầu về UAV. Cũng theo báo cáo này, mối quan tâm lớn của Mỹ hiện nay là việc Trung Quốc thúc đẩy phát triển các hệ thống UAV ở mức “báo động” về số lượng. Trung Quốc có nhiều công nghệ hiện đại và đang tận dụng thông tin về các hệ thống UAV của phương Tây. Trong tương lai, Trung Quốc có thể đuổi kịp, thậm chí vượt Mỹ trong phát triển các hệ thống UAV, trở thành đối thủ đáng gờm cạnh tranh toàn cầu với Mỹ ở lĩnh vực này. Trên bình diện chiến lược, UAV còn có thể là công cụ giá trị giúp Trung Quốc giành lợi thế trong các tranh chấp tương lai ở châu Á, trong bối cảnh Mỹ đang nỗ lực thiết lập một trật tự an ninh khu vực như một phần của chiến lược “Trở lại châu Á”.

Xu hướng phát triển CNQP của các nước trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương là tập trung mở rộng quy mô thông qua sáp nhập, hợp nhất các tập đoàn, nghiên cứu phát triển vũ khí công nghệ cao, đẩy mạnh công nghệ lưỡng dụng và tăng cường nghiên cứu khoa học - công nghệ quân sự hiện đại…

 PHÁT TRIỂN CÔNG NGHỆ LƯỠNG DỤNG

Đối với nhiều quốc gia, đây là bước chuyển hướng cần thiết và quan trọng bảo đảm cho CNQP tồn tại và phát triển trong điều kiện kinh tế khó khăn và thị trường hàng quốc phòng bị thu hẹp. Xu hướng phát triển CNQP của nhiều nước hiện nay là đa dạng hóa cơ cấu sản phẩm, lấy ưu thế kỹ thuật chủ đạo làm nòng cốt để đẩy mạnh phát triển các sản phẩm dân dụng. Đồng thời, huy động năng lực tổng hợp của các cơ sở CNQP nòng cốt, kết hợp chặt chẽ với công nghiệp dân dụng, tiến hành điều chỉnh cơ cấu sản phẩm của CNQP sang vừa sản xuất hàng quân sự lẫn hàng dân dụng. Hiện nay, tỷ trọng hàng dân dụng trong cơ cấu sản phẩm của nhiều doanh nghiệp quốc phòng các nước đang gia tăng. Trong đó, Mỹ chiếm tới 57%, các nước Tây Âu chiếm khoảng 55%. Trung Quốc cũng đẩy mạnh điều chỉnh cơ cấu sản phẩm CNQP theo hướng chia các cơ sở CNQP thành 3 loại với những mục tiêu sản xuất khác nhau, đó là: cơ sở loại 1 chủ yếu sản xuất hàng quân dụng, cơ sở loại 2 sử dụng khoảng 70% năng lực sản xuất hàng dân dụng, còn cơ sở loại 3 chuyển sang sản xuất 100% hàng phục vụ đời sống dân sinh.

Cùng với điều chỉnh cơ cấu sản phẩm CNQP, việc các nước ưu tiên phát triển công nghệ lưỡng dụng được coi là yếu tố then chốt, không chỉ nhằm củng cố quốc phòng và phát triển kinh tế, mà còn là nền tảng vững chắc trong chiến lược xây dựng và phát triển CNQP trong điều kiện mới. Ngày nay, trước xu hướng cắt giảm ngân sách quốc phòng và sự phát triển nhanh chóng của công nghệ dân dụng, một số nước lại tìm đến những công nghệ đỉnh cao trong lĩnh vực này nhằm giảm gánh nặng chi phí quốc phòng, nâng cao sức mạnh thông qua một hệ thống công nghệ chung. Do vậy, việc chuyển giao công nghệ diễn ra cả hai chiều, nhưng xu hướng chuyển giao từ khu vực dân dụng sang quân dụng đang được chú trọng và phổ biến hơn.  

HỢP TÁC PHÁT TRIỂN CÔNG NGHỆ QUÂN SỰ

Trong tiến trình cải cách CNQP, chính phủ các nước khu vực Châu Á - Thái Bình Dương đặc biệt coi trọng phát triển lực lượng nòng cốt của CNQP, trọng điểm là tăng cường năng lực nghiên cứu, phát triển khoa học - công nghệ quân sự. Thực tiễn cho thấy, một trong những nhân tố làm nên thành công của CNQP một số nước (Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Ấn Độ, Trung Quốc...) là tập trung đầu tư cho nghiên cứu, phát triển khoa học - công nghệ quân sự. Đặc biệt, Trung Quốc đã sử dụng mô hình “Tam giác số” để tăng cường khả năng nghiên cứu và ứng dụng khoa học - công nghệ vào phát triển vũ khí, trang bị, với 3 thế mạnh là các công ty công nghệ thông tin thương mại, viện nghiên cứu và đẩy mạnh nghiên cứu khoa học - công nghệ quân sự.

Tại Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN (tháng 5/2012), các nước trong hiệp hội đã chấp thuận đề xuất của Malaysia về hợp tác phát triển CNQP giữa các nước thành viên ASEAN, như: có thể mua sắm chung một số loại vũ khí, trang bị gồm tàu tuần tra kiểm soát các tuyến đường biển, các trang - thiết bị chống cướp biển, khủng bố và tội phạm quốc tế trên các tuyến đường biển khu vực; đồng trang bị cho hệ thống thông tin và thu thập tin tức tình báo, chia sẻ và trao đổi thông tin các mối đe dọa chung. Đồng thời, mua sắm các trang - thiết bị quân sự của nhau, với điều kiện bổ sung những loại vũ khí, trang bị nước kia còn thiếu; lựa chọn các nhà sản xuất đủ năng lực trong khu vực để đặt hàng trực tiếp sản xuất. Các nước ASEAN còn có thể cùng phát triển và sản xuất những loại trang - thiết bị quân sự nhất định mà các quốc gia thành viên có nhu cầu sử dụng cao. Có thể thấy, sự kiện này đã mở ra hướng phát triển mới cho các nền CNQP trong khối ASEAN.

Có thể nhận định, thời gian tới, tiến trình hiện đại hóa vũ khí, trang bị của các nước khu vực Châu Á - Thái Bình Dương chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực có chiều hướng chịu tác động mạnh nhất trong chiến tranh tương lai và trước mắt là chiến tranh công nghệ cao. Đây cũng chính là xu hướng chi phối sự phát triển CNQP trong những năm tới.

Đại tá ĐOÀN MẠNH HÙNG