Xu hướng phát triển máy bay chiến đấu thế hệ mới

XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN

Ý tưởng về chương trình phát triển máy bay chiến đấu thế hệ mới (New generation fighter - NGF) của các nước châu Âu được khởi xướng từ năm 2017. Theo giới chuyên gia quân sự phương Tây, cùng với sự kiện các nước châu Âu triển khai chương trình nhất thể hóa lực lượng phòng thủ thì Công ty Airbus (trụ sở tại Pháp) cũng giới thiệu mô hình máy bay chiến đấu thế hệ mới. Tại thời điểm đó, hầu hết các chương trình nghiên cứu phát triển máy bay chiến đấu của các quốc gia châu Âu đều do Airbus đảm nhận. Hiện, các nước châu Âu đang rất kỳ vọng vào việc Mỹ có thể chuyển giao cho họ máy bay chiến đấu F-35. Tính từ thời Chiến tranh Lạnh (1946-1991) đến nay, Mỹ đã chuyển giao cho châu Âu nhiều loại máy bay chiến đấu, như: F-104, F-4, F-16… về cơ bản đều đáp ứng được các yêu cầu tác chiến. Theo công bố ban đầu của Mỹ, máy bay chiến đấu F-35 có nhiều tính năng hiện đại như khả năng tàng hình cao, sức cơ động nhanh, có thể thực hiện nhiều nhiệm vụ. Vì vậy, một số nước châu Âu gồm Anh, Italia, Hà Lan, Nauy, Đan Mạch đều chọn F-35 để trang bị cho lực lượng không quân. Tuy nhiên, tiến độ thực hiện dự án liên tục bị trì hoãn; các tính năng kỹ, chiến thuật của F-35 chưa đáp ứng được kỳ vọng của các nước châu Âu. Theo các chuyên gia, muốn chế tạo và vận hành tốt F-35 thì phải kết hợp cùng với các hệ thống bảo đảm khác của Mỹ và nếu trang bị F-35 trong biên chế thì sự phụ thuộc của các nước châu Âu vào Mỹ sẽ ngày càng sâu hơn. Chính vì vậy, Pháp và Đức đều quyết định không tham gia chương trình mua sắm F-35. Do đó, Công ty Airbus đã chủ động xây dựng kế hoạch nghiên cứu máy bay chiến đấu thế hệ mới để tranh thủ thời cơ chiếm lĩnh thị trường. Thực tế cho thấy, Airbus đã sáng suốt khi xây dựng và đẩy nhanh chương trình nghiên cứu này. Tháng 6/2018, Pháp và Đức chính thức ký kết hợp đồng hợp tác sản xuất máy bay chiến đấu thế hệ tiếp theo. Theo đó, hai nước sẽ cùng hợp tác phát triển hệ thống chiến đấu trên không, trong đó có chương trình phát triển máy bay chiến đấu thế hệ mới (thế hệ thứ 6) có người lái và không người lái. Hệ thống này được định danh là Hệ thống tác chiến trên không tương lai (FCAS), sẽ thay thế các máy bay chiến đấu hiện có trong biên chế của không quân. Chương trình FCAS gồm nhiều dự án nhỏ, trong đó có phát triển máy bay chiến đấu có người lái thế hệ mới (Dự án NGF). Được biết, Công ty Dassault (trụ sở tại Pháp) đã đạt được nhiều kết quả khả quan đối với Chương trình FCAS, là cơ sở mang tính bước ngoặt để phát triển vũ khí cho lực lượng Không quân châu Âu trong tương lai; đồng thời, còn tạo ra ảnh hưởng to lớn đối với khả năng bảo vệ chủ quyền của châu Âu.

Ngày 7/2/2019, Bộ trưởng Quốc phòng Pháp và Đức đã chính thức ký bản ghi nhớ hợp tác cho phép hai công ty Airbus và Dassault thực hiện Chương trình FCAS. Sau đó, Bộ Quốc phòng Tây Ban Nha tuyên bố tham gia chương trình phát triển trên. Sự kiện này đánh dấu việc “châu Âu hóa” đối với dự án phát triển máy bay chiến đấu thế hệ thứ 6 của Pháp và Đức. Trong khi đó, Anh cùng Thụy Điển cũng hợp tác phát triển máy bay chiến đấu thế hệ mới. Hiện nay, Thổ Nhĩ Kỳ cũng đang triển khai chương trình nghiên cứu phát triển loại máy bay chiến đấu thế hệ mới mang tên TF-X.

Từ nay đến năm 2025, Pháp và Đức dự kiến chi ngân sách khoảng 4 tỷ Euro để phát triển máy bay chiến đấu thế hệ mới; trong đó, Pháp chi 2,5 tỷ Euro.

HIỆN THỰC VÀ KỲ VỌNG

Mặc dù các nước châu Âu đặt rất nhiều kỳ vọng vào chương trình phát triển máy bay chiến đấu thế hệ mới, nhưng các mô hình được giới thiệu không thực sự được như mong đợi. Theo các chuyên gia quân sự, những mô hình đó gần như chỉ là ý tưởng và có tính khả thi không cao. Tháng 4/2018, Công ty Dassault công bố bản thiết kế ban đầu của mẫu máy bay chiến đấu thế hệ thứ 6, nhưng không gây được ấn tượng bởi thiết kế phần cánh có quá nhiều nét giống với máy bay Su-57 của Nga, còn phần khí động học và đường thoát khí lại giống F-22 của Mỹ khi lược bỏ đi phần cánh đuôi. Sau đó, Airbus giới thiệu mô hình hoàn toàn mới tại Triển lãm hàng không Paris đã thu hút được sự quan tâm của giới lãnh đạo quân sự các nước. Thiết kế của Airbus đã có sự thay đổi lớn khi cho thêm hai cánh đuôi ở phía sau. Việc trang bị thêm phần cánh đuôi sẽ làm giảm khả năng tàng hình nhưng lại tăng tính cơ động của máy bay. Bên cạnh đó, mô hình thiết kế với bố trí khí động học mới sẽ sử dụng đường dẫn khí kiểu DSI.

Trên thực tế, nếu nhìn từ ngoại hình, máy bay chiến đấu thế hệ thứ 5 và 6 hiện không có quá nhiều khác biệt. Theo kế hoạch, thiết kế của máy bay chiến đấu thế hệ mới sẽ có nhiều cải tiến hơn về năng lực mang vũ khí và trang - thiết bị, trong đó có các tên lửa không đối không tầm xa đang được châu Âu nghiên cứu phát triển. Thế nhưng, Chương trình FCAS hiện nay vẫn tồn tại nhiều vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu, nhất là khi nó còn có “đối thủ” trực tiếp khác đến từ Anh, đó là mô hình thiết kế máy bay Tempest. Theo công bố, Tempest có khả năng cơ động cao, có thể đột phá hầu hết các hệ thống phòng không, do được trang bị công nghệ tàng hình hiện đại nhất, trí tuệ nhân tạo và khả năng tác chiến với các máy bay chiến đấu không người lái. Tuy nhiên, chương trình phát triển Tempest đang gặp nhiều rào cản do giới quan chức Anh cho rằng thiết kế của máy bay này còn nhiều vấn đề và thiếu thực tế.

Các nước châu Âu ngày càng nhận thức rõ hơn về việc phải triển khai một chương trình phát triển máy bay chiến đấu thế hệ mới để tránh lệ thuộc quá nhiều vào Mỹ.

Trong khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ tham vọng khiến TF-X có khả năng chiến đấu đa dạng hơn, thay vì chỉ có thể tác chiến không đối không như thiết kế hiện tại. Theo đó, máy bay này được trang bị 2 động cơ phản lực, với lực đẩy mỗi động cơ lên tới 122.000 N (Neuton), tốc độ lớn nhất là 1,8 Mach. Dự kiến năm 2023, TF-X sẽ hình thành mô hình thử nghiệm, năm 2026 sẽ thực hiện chuyến bay thử nghiệm đầu tiên. Do chưa từng thực hiện dự án nghiên cứu, phát triển máy bay chiến đấu độc lập nên Thổ Nhĩ Kỳ phải hợp tác với một công ty nước ngoài khác là Tập đoàn BAE của Anh. Năm 2017, BAE đã cùng với Tập đoàn công nghiệp hàng không Thổ Nhĩ Kỳ (TAI) ký hợp đồng nghiên cứu phát triển máy bay TF-X, dự kiến sẽ sử dụng động cơ của công ty Anh. Hiện, dự án phát triển TF-X đang trong giai đoạn thiết kế, xây dựng ý tưởng với các đặc điểm tác chiến, tính năng kỹ, chiến thuật chủ yếu phát triển từ các máy bay chiến đấu thế hệ thứ 5; giữ lại tính năng 4S, là khả năng tác chiến hiệp đồng với máy bay chiến đấu không người lái, khả năng cơ động linh hoạt, ứng dụng trí tuệ nhân tạo…

Trong lĩnh vực phát triển máy bay chiến đấu thế hệ mới, châu Âu đang gặp rất nhiều khó khăn về kỹ thuật, đặc biệt là công nghệ tàng hình và khả năng tác chiến hiệp đồng giữa máy bay có người lái và không người lái. Về phương diện này, tháng 3/2019, Mỹ đã thực hiện chuyến bay thử đầu tiên đối với máy bay không người lái XQ-58A; còn ở châu Âu, các loại máy bay tương tự mới chỉ dừng lại ở khái niệm. Từ tháng 1/2017, Mỹ đã thử nghiệm hiệp đồng tác chiến cho 103 máy bay không người lái, trong khi Anh quyết định triển khai nghiên cứu kỹ thuật tác chiến hiệp đồng giữa các máy bay không người lái với kinh phí đầu tư 2,5 triệu bảng Anh từ tháng 3/2019.

Có thể thấy, lĩnh vực nghiên cứu chế tạo máy bay chiến đấu thế hệ mới là cuộc cạnh tranh gay gắt giữa nhiều cường quốc. Kinh phí nghiên cứu phát triển những dự án này rất lớn. Theo công bố, tổng kinh phí chương trình phát triển F-22 ở thời điểm những năm 2010 là 28 tỷ USD, còn đối với F-35, lên tới 56 tỷ USD. Trong khi tổng kinh phí nghiên cứu phát triển máy bay tiêm kích EuroFighter Typhoon của châu Âu là 35 tỷ USD, chỉ tương đương với kinh phí nghiên cứu máy bay chiến đấu thế hệ thứ 4. Vì vậy, kinh phí dành cho dự án NGF hoặc Tempest hứa hẹn sẽ rất lớn. Bộ Quốc phòng Pháp tuyên bố, Pháp và Đức dự kiến sẽ chi ngân sách khoảng 4 tỷ Euro từ nay đến năm 2025 để phát triển NGF; trong đó, Pháp chi 2,5 tỷ Euro. Trước khi Triển lãm Paris khai mạc, Hạ viện Đức đã đồng ý chi khoản ngân sách 32,5 triệu Euro dành cho giai đoạn đầu nghiên cứu ý tưởng của NGF và dự kiến trong 2 năm tiếp theo, Đức sẽ chi thêm 65 triệu Euro. Như vậy, các nước châu Âu ngày càng nhận thức rõ hơn về việc phải triển khai một chương trình phát triển máy bay chiến đấu thế hệ mới để tránh lệ thuộc quá nhiều vào Mỹ. Các dự án này là động lực lớn để các nước châu Âu lấy lại vị thế quân sự vốn có trước đây. Tuy nhiên, từ kế hoạch tới hiện thực còn khoảng cách rất xa.

Đại tá LÊ VĂN THÀNH