Trong những năm qua, Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương đã ban hành nhiều nghị quyết, chỉ thị về Quân đội thực hiện nhiệm vụ sản xuất, xây dựng kinh tế trong thời kỳ mới. Đặc biệt, gần đây nhất là ngày 18/5/2017, Quân ủy Trung ương đã ban hành Nghị quyết số 425-NQ/QUTW về đổi mới, sắp xếp và nâng cao hiệu quả hoạt động của DNQĐ đến năm 2020 và những năm tiếp theo. Cùng với đó, Bộ Quốc phòng đã phê duyệt các Kế hoạch số 64/CKT- QLDN, 577/CKT- QLDN thực hiện Đề án tái cấu trúc DNQĐ giai đoạn 2016 - 2020 theo hướng tập trung xây dựng các doanh nghiệp (DN) phục vụ cho phát triển CNQP và một số ngành, nghề Quân đội có thế mạnh; nghiên cứu bổ sung vốn điều lệ cho các DN; đẩy mạnh cổ phần hóa (CPH), thoái vốn, sáp nhập, giải thể các DN xây dựng, thương mại ít liên quan đến quốc phòng. Bộ Quốc phòng đã chủ động tham mưu, đề xuất với Chính phủ và chỉ đạo các cơ quan chức năng tổ chức nghiên cứu, ban hành các văn bản định hướng đổi mới, sắp xếp lại DNQĐ phù hợp với nhiệm vụ quân sự, quốc phòng và đúng với quy định của pháp luật. Đồng thời, đã lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện nhiều giải pháp nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh và thực hiện nhiệm vụ quân sự, quốc phòng của các DN; tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước và quản lý của chủ sở hữu. Tập trung nâng cao năng lực sản xuất quốc phòng đối với các DN nghiên cứu, chế tạo, sản xuất, sửa chữa, cải tiến vũ khí trang bị kỹ thuật; bảo đảm đủ nguồn lực cho các DN đứng chân trên các địa bàn chiến lược.
Trong điều kiện khó khăn chung của nền kinh tế, nhiều DNQĐ vẫn giữ vững được tốc độ tăng trưởng khá cao, như: Tập đoàn Viễn thông Quân đội (Viettel), Tổng Công ty Tân Cảng Sài Gòn, Tổng Công ty Trực thăng, Tổng Công ty Đông Bắc, Ngân hàng TMCP Quân đội… Những DN này đã và đang góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, thúc đẩy hợp tác quốc tế, đối ngoại quốc phòng. Các DNQĐ đã thực hiện tốt nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH) gắn với tăng cường, củng cố quốc phòng, góp phần giữ vững an ninh chính trị trên các địa bàn chiến lược, biên giới, biển đảo.
Tuy nhiên, tiến độ đổi mới, sắp xếp, CPH DNQĐ còn chậm, chưa gắn với công tác tổ chức lực lượng; số lượng DN 100% vốn nhà nước còn nhiều. Hiện vẫn còn nhiều DN nguồn tài chính có hạn; công tác quản lý tài chính, quản trị DN còn hạn chế, hiệu quả sản xuất, kinh doanh thấp, tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an toàn về tài chính. Cá biệt có DN nợ lương, nợ bảo hiểm xã hội, nợ thuế làm ảnh hưởng đến bản chất, truyền thống của Quân đội. Việc thực hiện quản lý, sử dụng đất quốc phòng còn có mặt hạn chế. Việc giải quyết chế độ, chính sách cho quân nhân và người lao động khi sắp xếp, CPH còn vướng mắc, bất cập...
Nguyên nhân của những tồn tại trên là do việc đổi mới, sắp xếp lại DNQĐ chưa tuân thủ triệt để các quy định; chưa mạnh dạn sáp nhập, giải thể các DN kinh doanh kém hiệu quả. Thiếu cơ chế, chính sách quản lý DN và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu hội nhập. Một số DN chưa xây dựng chiến lược sản xuất, kinh doanh phù hợp; trình độ, năng lực quản lý, quản trị DN còn hạn chế.
Để khắc phục những tồn tại và đẩy nhanh tiến độ triển khai đổi mới, sắp xếp DNQĐ giai đoạn 2016 - 2020, các cơ quan, đơn vị, DN cần thực hiện tốt một số biện pháp chủ yếu sau:
Một là, tăng cường giáo dục, tuyên truyền, làm chuyển biến sâu sắc nhận thức, trách nhiệm của các cấp, các ngành trong lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện đổi mới, sắp xếp và đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục định hướng tư tưởng để cán bộ, đảng viên và người lao động, nhất là các DN thuộc diện cơ cấu lại, sáp nhập, CPH, thoái vốn, giải thể… nhận thức đầy đủ, thực hiện đúng quan điểm, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, Quân ủy Trung ương; kiên quyết đấu tranh với những tư tưởng ngại đổi mới, sắp xếp, né tránh thoái vốn, CPH…
Hai là, lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện đổi mới, sắp xếp DN phù hợp với Đề án điều chỉnh tổ chức lực lượng Quân đội. Trong đó, cần xác định đổi mới, sắp xếp và nâng cao hiệu quả hoạt động của DNQĐ phải được thực hiện đúng pháp luật; sắp xếp số lượng DNQĐ ở mức hợp lý; tạo sự kết hợp khoa học giữa tổ chức DN với tổ chức lực lượng, đảm bảo các DN sẵn sàng đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ quân sự, quốc phòng khi có tình huống xảy ra.
Ba là, quá trình triển khai thực hiện tái cơ cấu, các DNQĐ cần chú trọng kết hợp nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, quản trị DN; chủ động triển khai thực hiện sản xuất, kinh doanh hiệu quả, gắn với xây dựng thương hiệu và phát triển bền vững. Đổi mới DNQĐ về loại hình, mô hình tổ chức, quy mô theo hướng: Giữ nguyên loại hình công ty trách nhiệm hữu hạn (TNHH) một thành viên do Nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ; tổ chức lại một số công ty TNHH một thành viên đang hoạt động độc lập sang hoạt động theo hình thức công ty mẹ-công ty con; tổ chức lại, bao gồm cả công ty độc lập và công ty đang hoạt động theo hình thức công ty mẹ-công ty con, trong đó công ty mẹ là tổng công ty; điều chuyển một số DN có cùng ngành nghề về làm công ty con của công ty khác; CPH, thoái vốn tại các công ty cổ phần thuộc diện Nhà nước không cần nắm giữ cổ phần chi phối; sáp nhập, giải thể DN ít, hoặc không liên quan đến nhiệm vụ quân sự, quốc phòng... Quá trình sắp xếp, đổi mới DNQĐ cần tách bạch giữa chức năng quản lý sản xuất, kinh doanh với chức năng quản lý hành chính quân sự; giữa nhiệm vụ kinh doanh, kinh tế và nhiệm vụ công ích, quốc phòng...
Bốn là, tập trung lãnh đạo, chỉ đạo nâng cao hiệu quả hoạt động của DNQĐ sau đổi mới, sắp xếp, CPH. Trước hết, cần xây dựng cơ chế lãnh đạo, hoạt động giữa cấp ủy Đảng, hội đồng thành viên, hội đồng quản trị, bảo đảm cho DN hoạt động có hiệu quả và phát triển. Chú trọng quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ đổi mới, sắp xếp và nâng cao hiệu quả hoạt động của các DN. Bên cạnh đó, cần xây dựng chiến lược phát triển sản xuất, kinh doanh; đổi mới mô hình tổ chức, cơ chế quản lý DN hợp lý, sát với ngành nghề, lĩnh vực. Đổi mới, nâng cao trình độ quản trị DN theo hướng tiên tiến. Thực hiện tách chức năng quản lý nhà nước, đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước của các cơ quan, đơn vị với hoạt động sản xuất, kinh doanh của DN. Chủ động đẩy mạnh liên doanh, liên kết giữa các DN trong và ngoài Quân đội, trong và ngoài nước để sản xuất, cung ứng sản phẩm phục vụ quốc phòng. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh hoạt động xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm và dịch vụ giúp DN tận dụng thời cơ và phát triển. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát, kiểm toán bảo đảm công khai, minh bạch thông tin DN; quản lý, sử dụng hiệu quả nguồn vốn Nhà nước, đất quốc phòng, nhất là các DN cổ phần hóa, thoái vốn, không để xảy ra thất thoát tài sản Nhà nước và Quân đội; chống tiêu cực, lợi ích nhóm, kiên quyết xử lý các DN làm ăn thua lỗ, đầu tư không hiệu quả.
Năm là, phát huy vai trò, trách nhiệm lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chỉ huy các cấp. Có chế tài xử lý nghiêm những sai phạm của người đứng đầu trong lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện, nhất là trong sắp xếp, CPH và thoái vốn Nhà nước tại DN. Theo đó, cần chú trọng kiện toàn tổ chức gắn với nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của cấp ủy, tổ chức Đảng các cấp, đảm bảo giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong các DN.
Đổi mới, sắp xếp các DNNN, trong đó có các DNQĐ là xu hướng phát triển tất yếu của quá trình tái cơ cấu nền kinh tế, là yêu cầu cần thiết của tiến trình phát triển và hội nhập quốc tế. Cấp ủy Đảng, chỉ huy các DNQĐ cần quán triệt đúng tinh thần chỉ đạo về đổi mới, sắp xếp, CPH đến từng cán bộ, công nhân viên, người lao động; phải giải quyết tốt chế độ chính sách cho người lao động; kịp thời tháo gỡ những vướng mắc; xây dựng cơ chế hoạt động sau sắp xếp, CPH cho các DNQĐ.
Đại tá Nguyễn Đình Hoàn
Viện Chiến lược Quốc phòng - Bộ Quốc phòng