Kết quả và giải pháp xây dựng các khu kinh tế - quốc phòng

Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước, những năm qua, Bộ Quốc phòng đã chọn những địa bàn đặc biệt khó khăn, trống dân, thưa dân, nhạy cảm về vấn đề dân tộc, tôn giáo dọc biên giới để xây dựng các khu KTQP. Một mặt, góp phần phát triển kinh tế - xã hội (KT - XH) các vùng dự án, cải thiện và từng bước nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân, xây dựng thế trận quốc phòng, an ninh (QP-AN) vững chắc; mặt khác, thực hiện chính sách “Đền ơn đáp nghĩa” với đồng bào vùng căn cứ cách mạng.

Đến hết năm 2022, Bộ Quốc phòng đã triển khai xây dựng 30 khu KTQP, từ biên giới phía Bắc đến Tây Nguyên, Tây Nam Bộ và trên biển, đảo. Với việc đầu tư của Nhà nước và sự nỗ lực của các đoàn KTQP, việc xây dựng các khu KTQP đã đạt được những kết quả đáng khích lệ. Các khu KTQP đã và đang phát huy hiệu quả trên nhiều mặt, góp phần tạo nên diện mạo, thế và lực mới cả về chính trị, KT- XH và QP- AN trên vùng đất biên cương Tổ quốc.

 Với việc đưa dân ra sinh sống ổn định, tập trung tại khu vực biên giới, địa bàn xung yếu, các đoàn KTQP đã góp phần quan trọng hình thành các cụm làng, xã; tạo vành đai biên giới trong thế trận quốc phòng toàn dân bảo vệ Tổ quốc. Từ năm 2010-2022, đã xây dựng mới được 1.318 điểm dân cư tập trung, với 98.634 hộ dân. Hiện nay, đang tiếp tục hỗ trợ trên 100.000 hộ dân theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Các cụm, điểm dân cư được xây dựng đã khắc phục tình trạng một số xã “trắng dân”, chưa thành lập được đơn vị hành chính. Cơ cấu dân cư dọc biên giới được điều chỉnh; chính quyền cơ sở được củng cố; người dân yên tâm sinh sống và phát triển kinh tế, tích cực tham gia giữ gìn ổn định chính trị trên địa bàn, từ đó tạo nên thế trận QP-AN ngày càng vững chắc.

Tuy nguồn vốn đầu tư còn hạn hẹp nhưng các đoàn KTQP đã tích cực xây dựng cơ sở hạ tầng, giúp dân phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, ổn định đời sống. Các hạng mục quan trọng, cấp thiết nhất đã được lựa chọn để đầu tư. Các công trình hạ tầng sau khi xây dựng đều bàn giao cho địa phương quản lý theo đúng quy định và được khai thác, sử dụng có hiệu quả; hỗ trợ tốt cho nhiệm vụ phát triển KT-XH của địa phương. Tại các khu KTQP trực tiếp tổ chức sản xuất tập trung như Binh đoàn 15, Binh đoàn 16, Công ty Cà phê 15 (Quân khu 5) đã tổ chức cho nhân dân trồng cao su, cà phê, điều cao sản, cây nguyên liệu giấy… tạo việc làm và thu nhập ổn định cho trên 20.000 hộ gia đình đồng bào Tây Nguyên. Đối với các khu KTQP không trực tiếp tổ chức sản xuất tập trung đã giúp dân hiệu quả thông qua việc tổ chức nhiều mô hình sản xuất; làm dịch vụ 2 đầu (cung cấp vật tư nông nghiệp, chuyển giao kỹ thuật và thu mua, chế biến nông sản, bao tiêu sản phẩm do người dân làm ra); hỗ trợ giống, vốn và chuyển giao kỹ thuật canh tác, chăn nuôi cho các hộ dân. Nhờ đó, ở các khu KTQP, giao thông đã thuận tiện hơn; kinh tế hàng hóa từng bước hình thành; người dân được sử dụng điện, nước sạch; tập quán sản xuất tự cấp tự túc dần được chuyển sang thâm canh; tỷ lệ hộ đói nghèo giảm xuống hàng năm; đời sống vật chất, tinh thần của người dân được cải thiện; văn hóa, y tế, giáo dục từng bước được nâng cao.

Bộ Quốc phòng đã triển khai xây dựng 30 khu kinh tế - quốc phòng từ biên giới phía Bắc đến Tây Nguyên, Tây Nam Bộ và trên biển, đảo, góp phần nâng cao đời sống nhân dân khu vực biên giới; giữ vững chủ quyền,  an ninh biên giới quốc gia...

        (Nguồn: Cục Kinh tế, Bộ Quốc phòng)

Quá trình xây dựng, phát triển các khu KTQP luôn gắn chặt với công tác dân vận. Bằng các việc làm thiết thực, triệt để thực hiện “4 cùng” (cùng ăn, cùng ở, cùng làm, cùng nói tiếng đồng bào), cán bộ, chiến sĩ các đoàn KTQP đã làm tốt công tác tuyên truyền, vận động nhân dân định canh, định cư, giữ đất, giữ làng; thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và các phong trào, cuộc vận động do các cấp phát động; đấu tranh, loại bỏ các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan, tệ nạn xã hội, dụ dỗ lôi kéo của các thế lực phản động. Đồng thời, triển khai có hiệu quả Chương trình quân, dân y kết hợp; tổ chức khám, chữa bệnh cho nhân dân; đưa văn hóa, phát thanh, truyền hình về các thôn, bản vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn… Những việc làm thiết thực đó đã giúp nhân dân khu vực biên giới thêm tin tưởng vào chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, yên tâm gắn bó xây dựng quê hương.

Các đoàn KTQP thường xuyên làm tốt công tác tham mưu, giúp địa phương xây dựng chính quyền cơ sở và phối hợp chặt chẽ với các lực lượng có liên quan, xây dựng khu vực phòng thủ vững mạnh; giúp các địa phương phát triển đảng viên mới; đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ cho hàng nghìn lượt cán bộ thôn, bản, buôn, ấp; kiện toàn, củng cố hàng nghìn chi bộ, tổ chức chính trị - xã hội đi vào hoạt động nền nếp. Hoạt động của đội ngũ trí thức trẻ tình nguyện tại các khu KTQP đã phát huy được vai trò xung kích của tuổi trẻ; cùng cán bộ, chiến sĩ các đoàn KTQP tham gia phát triển KT-XH, xóa đói giảm nghèo, góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, xây dựng chính quyền cơ sở vùng dự án vững mạnh. Sự phối hợp giữa các lực lượng quân sự, công an trên các địa bàn được duy trì thường xuyên, nghiêm túc, đạt hiệu quả thiết thực, góp phần xây dựng khu vực phòng thủ tỉnh, huyện nơi các đoàn KTQP đứng chân vững mạnh; xây dựng đường biên giới hòa bình, hữu nghị, hợp tác, cùng phát triển; bảo vệ vững chắc Tổ quốc.

 Bên cạnh những kết quả đạt được, việc xây dựng các khu KTQP thời gian qua vẫn còn có những mặt hạn chế. Việc quy hoạch chưa đồng bộ, dẫn đến triển khai chồng chéo; phối hợp triển khai giữa các đơn vị với địa phương chưa cao, làm giảm hiệu quả dự án đầu tư. KT-XH vùng dự án; đời sống vật chất, tinh thần của người dân tuy có bước phát triển nhưng chưa bền vững, có địa bàn còn chậm phát triển hơn các vùng lân cận do quá phụ thuộc vào nguồn vốn Trung ương. Vấn đề vốn đầu tư còn một số bất cập, như tỷ trọng bố trí vốn thấp so với quy hoạch, dẫn đến chậm tiến độ thực hiện các nhiệm vụ; phân kỳ đầu tư chưa hợp lý; cơ chế quản lý đối với các dự án đầu tư còn bất cập; một số dự án chưa chú trọng đến phong tục tập quán, văn hóa từng dân tộc làm giảm hiệu quả đầu tư… Bên cạnh đó, biên chế tổ chức của đoàn KTQP còn chưa được kiện toàn theo chức năng nhiệm vụ được giao. Cán bộ có chuyên môn về quản lý dự án, kỹ thuật nông, lâm nghiệp của đoàn KTQP còn thiếu và yếu. Địa bàn quản lý rộng và phân tán, trong khi quy mô của đoàn KTQP nhỏ nên công tác chỉ đạo, quản lý thực hiện dự án gặp khó khăn và hiệu quả không cao...

Thời gian tới, để việc xây dựng và phát triển các khu KTQP đạt được mục đích, yêu cầu đề ra, cần thực hiện tốt một số giải pháp sau:

Một là, tiếp tục làm tốt việc quy hoạch, đầu tư xây dựng, phát triển các khu KTQP. Chỉ đạo triển khai thực hiện quy hoạch xây dựng và phát triển khu KTQP theo đúng mục tiêu, nhiệm vụ đã xác định. Ưu tiên triển khai xây dựng khu KTQP Trường Sa, Tây Nam Bộ, Vịnh Bắc Bộ. Đề xuất phương án bàn giao lại địa bàn khu KTQP đã hoàn thành mục tiêu, nhiệm vụ cho chính quyền địa phương chủ động trong quản lý và phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội.

Hai là, đẩy mạnh hỗ trợ dân cư, xây dựng cơ sở hạ tầng gắn với đời sống người dân. Các đoàn KTQP phối hợp chặt chẽ với địa phương trên địa bàn làm tốt công tác thống kê các hộ nghèo, khó khăn để có biện pháp hỗ trợ đất ở, đất sản xuất và nhà ở góp phần quan trọng nâng cao đời sống cho người dân. Đẩy mạnh việc bàn giao đất cho địa phương; chuyển đổi mục đích sử dụng đất theo đúng quy định, tạo quỹ đất để giao cho địa phương bảo đảm cho người dân sinh sống. Chỉ đạo các cơ quan, đơn vị tập trung ưu tiên đầu tư một số công trình gắn chặt với đời sống sản xuất và sinh hoạt của người dân; khẩn trương quyết toán các công trình hoàn thành, bàn giao cho địa phương quản lý, khai thác, sử dụng nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư. Thực hiện có hiệu quả các dự án lồng ghép, Chương trình mục tiêu quốc gia để nhanh chóng tạo nên bộ mặt mới trong phát triển KT - XH trên tuyến biên giới.

Ba là, tổ chức lại mô hình sản xuất tại các khu KTQP theo hướng tập trung ưu tiên phát triển kinh tế hộ gia đình; đẩy mạnh hình thức dịch vụ 2 đầu giúp dân phát triển kinh tế (cung cấp giống, vật tư nông nghiệp, hỗ trợ bao tiêu sản phẩm, chuyển giao kỹ thuật...) thông qua hoạt động trực tiếp của đoàn KTQP hoặc giúp chính quyền địa phương tổ chức dịch vụ, tạo điều kiện cho người dân tự vươn lên xóa đói, giảm nghèo.

Bốn là, đề xuất cấp có thẩm quyền tăng cường nguồn lực tài chính và phối hợp chặt chẽ với địa phương lồng ghép có hiệu quả các nguồn lực xã hội trong xây dựng khu KTQP. Báo cáo Chính phủ và các cơ quan Nhà nước tăng cường vốn đầu tư cho hoạt động xây dựng khu KTQP. Đề xuất với Chính phủ phương án sử dụng nguồn vốn tín dụng ưu đãi cho người dân vay vốn để phát triển sản xuất; đầu tư các tiểu dự án trong địa bàn khu KTQP, thông qua đoàn KTQP. Cơ cấu lại vốn đầu tư, tập trung cho dân phát triển kinh tế, tiêu thụ sản phẩm, cung ứng dịch vụ cho phát triển sản xuất; đầu tư xây dựng doanh trại gắn với chuyển giao cho chính quyền về sau. Nghiên cứu xây dựng các chính sách phù hợp nhằm thu hút vốn đầu tư của mọi thành phần kinh tế tham gia vào xây dựng các khu KTQP. Phát huy vai trò trách nhiệm của các doanh nghiệp quân đội trong đầu tư, hỗ trợ các nguồn lực; làm nòng cốt giúp dân phát triển kinh tế, ổn định cuộc sống. Tham gia tích cực thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia gắn với xây dựng địa bàn khu KTQP. Phối hợp với địa phương triển khai các mô hình hỗ trợ sản xuất, giảm nghèo gắn với QP-AN...

Năm là, thống nhất tổ chức biên chế, nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ đoàn KTQP và đẩy mạnh thực hiện quy chế phối hợp quản lý địa bàn khu KTQP. Chỉ đạo các cơ quan, đơn vị khảo sát thực trạng, chức năng, nhiệm vụ, tổ chức biên chế các đoàn KTQP để đề xuất cấp có thẩm quyền điều chỉnh tổ chức, biên chế cho phù hợp. Nghiên cứu tách bạch rõ chức năng, nhiệm vụ chính trị với chức năng sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp tại một số đoàn KTQP có tổ chức sản xuất, kinh doanh tập trung. Tăng cường đào tạo đội ngũ cán bộ chuyên môn kỹ thuật nghiệp vụ đủ khả năng làm chủ đầu tư dự án khu KTQP; giảm tối đa biên chế của khối cơ quan; tăng cường quân số cho các đơn vị, đội sản xuất; đào tạo, bồi dưỡng, tuyển dụng cán bộ kỹ thuật, cán bộ là người dân tộc ở địa phương, trí thức trẻ tình nguyện. Thường xuyên bổ sung, hoàn chỉnh kế hoạch phối hợp các lực lượng tham gia thực hiện giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn các khu KTQP. Chú trọng công tác xây dựng thế trận QP-AN bền vững thông qua việc bố trí dân cư, huấn luyện quân nhân dự bị trong thế trận khu vực phòng thủ tỉnh, huyện.

Sáu là, tổ chức thực hiện có hiệu quả Nghị định số 22/2021/NĐ-CP ngày 19/3/2021 của Chính phủ về khu KTQP. Các cơ quan, đơn vị, đoàn KTQP nghiên cứu kỹ Nghị định số 22, đặc biệt là những điểm mới về hợp phần quy hoạch khu KTQP; cơ cấu nguồn vốn, cơ chế đầu tư, chính sách tài chính trong xây dựng, quản lý khu KTQP; chế độ, chính sách đối với các đối tượng thực hiện nhiệm vụ tại khu KTQP. Từ đó, vận dụng linh hoạt, sáng tạo, phát huy tối đa nội lực và tranh thủ ngoại lực, tạo đột phá trong xây dựng, phát triển các khu KTQP trong thời gian tới.

Xây dựng khu KTQP là chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước. Thực tiễn hoạt động của các khu KTQP đã khẳng định tầm quan trọng, ý nghĩa chiến lược cả về KT-XH và QP-AN. Ý thức rõ vinh dự, trách nhiệm và chức năng “đội quân chiến đấu, đội quân công tác, đội quân lao động sản xuất”, các cơ quan, đơn vị, đoàn KTQP tiếp tục phấn đấu hoàn thành tốt nhiệm vụ xây dựng các khu KTQP, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Thượng tá, TS. LÊ THÀNH CÔNG

Cục Kinh tế, Bộ Quốc phòng