Quản trị doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc và bài học kinh nghiệm trong quản trị doanh nghiệp quân đội Việt Nam

Doanh nghiệp nhà nước (DNNN) có vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội ở Trung Quốc. Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ XV nêu rõ, kinh tế quốc doanh khống chế huyết mạch của kinh tế quốc dân và có vai trò chủ đạo trong phát triển kinh tế. Chính vì vậy, việc cải cách, đổi mới và nâng cao hiệu quả quản trị DNNN luôn được quan tâm và cụ thể hóa trong đường lối, chủ trương, chính sách phát triển kinh tế của Trung Quốc. Quá trình cải cách bắt đầu từ năm 1978, DNNN Trung Quốc chuyển từ các cơ quan giúp việc của Chính phủ theo cơ chế kế hoạch hóa tập trung sang các doanh nghiệp hoạt động độc lập theo cơ chế thị trường và chia thành nhiều giai đoạn phát triển.

Theo đó, giai đoạn 1978-1991, Trung Quốc tiến hành mở rộng quyền tự chủ của DNNN và chuyển giao lợi nhuận. Hội nghị lần thứ ba Ban chấp hành Trung ương (BCHTW) Đảng Cộng sản Trung Quốc khóa XI xác định, cơ chế thị trường cần được đưa vào hệ thống kinh tế kế hoạch và cơ chế điều hành phải lấy "kinh tế kế hoạch làm trụ cột, điều tiết thị trường là bổ sung". Mục tiêu chính của giai đoạn này là điều chỉnh mối quan hệ giữa Chính phủ và doanh nghiệp theo hướng mở rộng quyền tự chủ cho doanh nghiệp, gắn kết quả kinh doanh với lợi ích người lao động nhằm tăng tính tích cực, chủ động cho doanh nghiệp.

Tiếp đến, trong giai đoạn 1992-2002, Trung Quốc áp dụng hệ thống doanh nghiệp hiện đại, đa dạng hóa quyền sở hữu. Hội nghị lần thứ ba BCHTW Đảng Cộng sản Trung Quốc khóa XIV thông qua "Quyết định một số vấn đề liên quan đến xây dựng thể chế kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa" và bắt đầu thiết lập nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa. Điều này cho phép thị trường đóng vai trò cơ bản trong phân bổ nguồn lực và thực hiện các yêu cầu phù hợp với nền kinh tế thị trường, thiết lập hệ thống doanh nghiệp hiện đại, đánh dấu sự ra đời của quản trị kinh tế trong quá trình cải cách DNNN Trung Quốc.

Giai đoạn 2003-2017, tiếp tục đẩy mạnh cải cách quản trị và bắt đầu thực hiện giám sát tài sản nhà nước. Báo cáo chính trị tại Đại hội lần thứ XVI của Đảng Cộng sản Trung Quốc đề ra nhiệm vụ đi sâu cải cách thể chế khu vực nhà nước, yêu cầu thành lập cơ quan quản lý tài sản nhà nước tại Trung ương và các tỉnh, thành phố, khu tự trị. Tháng 3/2003, Ủy ban Quản lý và Giám sát tài sản nhà nước (SASAC) được thành lập với tư cách là đại diện nhà nước quản lý hệ thống giám sát tài sản nhà nước, kết hợp trách nhiệm của nhà đầu tư, quản lý con người, công việc và tài sản. Cải cách DNNN được thực hiện với các công việc chủ yếu: Cải cách phân loại DNNN dựa trên chiến lược và mục tiêu phát triển vốn của nhà nước, DNNN được chia thành các nhóm thương mại và phúc lợi công cộng; Xử lý các doanh nghiệp hoạt động không hiệu quả; Thực hiện yêu cầu "Nhà nước - vốn sở hữu mạnh hơn, tốt hơn và lớn hơn" để thúc đẩy sự phát triển; Hoàn thành quá trình chuyển đổi các doanh nghiệp trung ương thành công ty. Từ năm 2018 đến nay, tiến hành quản trị doanh nghiệp theo hướng cải cách sâu rộng phù hợp với thị trường; có những bước tiến lớn trong việc thúc đẩy chuyển đổi từ quản trị doanh nghiệp sang quản trị công ty, quản trị hành chính sang quản trị kinh tế và bắt đầu quản trị doanh nghiệp phù hợp với xu thế thời đại.

Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng tiếp tục quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, ban hành chiến lược, kế hoạch dài hạn, tạo điều kiện để các doanh nghiệp quân đội thâm nhập sâu vào thị trường quốc tế, tham gia hiệu quả vào chuỗi giá trị toàn cầu, nhằm xây dựng những thương hiệu, doanh nghiệp lớn của Quân đội.

Với những chủ trương, định hướng và giải pháp phù hợp, quá trình cải cách quản trị DNNN Trung Quốc đã đạt được nhiều kết quả tích cực, cụ thể là:

Thứ nhất, chuyển từ quản trị hành chính sang thực thể thị trường. Trước cải cách, các DNNN hoạt động hoàn toàn phụ thuộc vào Chính phủ. Sau cải cách, ngân sách dành cho các DNNN trở nên hạn chế hơn, các DNNN dần chuyển đổi thành các thực thể thị trường hoạt động độc lập và tự chịu trách nhiệm về lỗ lãi của mình.

Thứ hai, chuyển từ hệ thống điều hành cứng nhắc sang quyền tài sản của pháp nhân độc lập. Theo đó, DNNN chuyển đổi thành doanh nghiệp là pháp nhân độc lập hoặc chuyển đổi hệ thống cổ phần và người đại diện theo pháp luật thay mặt chủ sở hữu, kiểm soát và định đoạt quyền tài sản của pháp nhân, tạo nền tảng thành lập hệ thống doanh nghiệp với các quyền và lợi ích rõ ràng.

Thứ ba, chuyển từ cơ cấu sở hữu thuần túy sang quyền tài sản đa dạng. Đặc biệt với việc cải cách hệ thống cổ phần và triển khai thử nghiệm hệ thống doanh nghiệp hiện đại, cơ cấu quyền sở hữu của hầu hết DNNN có tính chất đa dạng, gồm: sở hữu nhà nước, sở hữu nhà nước và tư nhân tham gia, sở hữu tư nhân và sự tham gia của nhà nước… Việc đa dạng hóa các chủ thể quyền tài sản giúp làm rõ các mối quan hệ về quyền tài sản, từ đó đẩy nhanh tốc độ cải cách theo định hướng thị trường của các DNNN.

Thứ tư, chuyển độc quyền hành chính sang cơ cấu thị trường cạnh tranh. Với sự phát triển nhanh chóng của kinh tế tư nhân và sự tiến bộ của cải cách hệ thống quyền sở hữu của DNNN, cơ chế thị trường ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc phân bổ nguồn lực, mở cửa thị trường, hạn chế độc quyền. Các quy định đã làm thay đổi thị trường bên ngoài của các DNNN và sự cạnh tranh gay gắt đã thúc đẩy quá trình chuyển đổi các DNNN thành các thực thể thị trường.

Thứ năm, chuyển từ quản lý doanh nghiệp và tài sản sang quản lý vốn. Với việc cải cách sâu rộng hệ thống giám sát tài sản nhà nước, các cơ quan giám sát tài sản nhà nước dần rút khỏi công tác quản lý doanh nghiệp, tập trung vào chức năng quản lý vốn, thực hiện bảo toàn và quản lý tài sản, đánh giá vốn nhà nước, DNNN là pháp nhân độc lập quản lý tài sản nhà nước.

Thứ sáu, chuyển từ doanh nghiệp đóng sang doanh nghiệp mở. Trước đây, DNNN nằm trong hệ thống khép kín và cơ bản không có sự tương tác với thị trường quốc tế. Sau cải cách, khi tốc độ mở cửa với thị trường bên ngoài được đẩy mạnh, các DNNN không chỉ tích cực cạnh tranh ở thị trường trong nước mà còn trên thị trường quốc tế.

Thứ bảy, chuyển từ phân bố rộng rãi sang bố trí hợp lý hơn. Nhờ sự điều chỉnh chiến lược của nền kinh tế nhà nước, hầu hết các DNNN đều thuộc ngành quan trọng đối với nền kinh tế quốc dân và đời sống người dân.

Từ những kết quả đạt được sau hơn 45 năm cải cách DNNN của Trung Quốc, có thể rút ra nhiều bài học kinh nghiệm và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản trị doanh nghiệp quân đội (DNQĐ) nước ta hiện nay, đó là:

Một là, tích cực triển khai thực hiện có hiệu quả mô hình phân quyền giữa người đại diện vốn chủ sở hữu và cán bộ quản trị doanh nghiệp. Các DNQĐ cần nghiên cứu, xây dựng, bổ sung và phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cán bộ lãnh đạo các cấp trong doanh nghiệp vào điều lệ, quy chế hoạt động. Bộ Quốc phòng tiếp tục hoàn thiện, triển khai đồng bộ mô hình cơ quan đại diện chủ sở hữu theo đúng vai trò quản lý vốn nhà nước để nâng cao hiệu quả hoạt động của các DNQĐ; tách bạch rõ chức năng chủ sở hữu tài sản, vốn nhà nước với chức năng quản lý nhà nước, phù hợp với đặc thù của Quân đội.

Hai là, nghiên cứu ban hành các chiến lược, kế hoạch đầu tư ra nước ngoài và xuất khẩu. Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng tiếp tục quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, ban hành chiến lược, kế hoạch dài hạn, tạo điều kiện để các DNQĐ thâm nhập sâu vào thị trường quốc tế, tham gia hiệu quả vào chuỗi giá trị toàn cầu nhằm xây dựng những thương hiệu, doanh nghiệp lớn của Quân đội. Đồng thời, có chính sách đủ mạnh để các DNQĐ nâng cao tiềm lực, vị thế, tạo nền tảng thuận lợi tiếp cận với thị trường quốc tế. Bên cạnh đó, có cơ chế, biện pháp giám sát và dự phòng rủi ro trong quản trị kinh doanh tại thị trường nước ngoài, đảm bảo hiệu quả, thu hồi vốn đầu tư nhanh, tránh thất thoát tiền và tài sản nhà nước.

Ba là, có chế tài đối với những doanh nghiệp làm ăn thua lỗ, kém hiệu quả, nợ đọng vốn. Với một số DNQĐ rơi vào tình trạng mất an toàn về tài chính, cần nghiên cứu áp dụng các hình thức từ chế độ khoán trong sản xuất đến tiến hành sáp nhập, giải thể theo đúng quy định của pháp luật. Quá trình thực hiện, kiên quyết cổ phần hóa, thoái vốn; xử lý triệt để, cho phá sản các doanh nghiệp yếu kém. Bên cạnh đó, chủ động điều chỉnh cơ chế hoạt động, phương thức quản lý, bố trí lại nguồn lực chuyên môn hóa, quản lý chặt chẽ vốn và tài sản nhà nước.

Bốn là, quy hoạch, đầu tư, phát triển các doanh nghiệp hiện đại theo hướng tinh, gọn, hoạt động hiệu quả. DNQĐ cần tích cực triển khai các mô hình quản trị hiện đại, tăng cường áp dụng công nghệ trong quản trị, điều hành nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng năng suất, chất lượng sản phẩm. Đối với các DNQĐ ở vùng sâu, vùng xa, cần có những chính sách đặc biệt về vốn đầu tư, trang - thiết bị, dây chuyền công nghệ và các nguồn lực khác để nâng cao quy mô hoạt động, thực hiện tốt nhiệm vụ kết hợp chặt chẽ giữa bảo đảm quốc phòng, an ninh và phát triển kinh tế trong thời bình.

Trong bối cảnh tình hình thế giới tiếp tục diễn biến phức tạp, khó dự báo, tác động sâu sắc đến nền kinh tế thế giới và trong nước, đặt ra những yêu cầu mới trong nâng cao hiệu quả quản trị DNQĐ. Tham khảo kinh nghiệm cải cách quản trị DNNN tại Trung Quốc, cùng với việc thực hiện đồng bộ các giải pháp, các DNQĐ Việt Nam sẽ tiếp tục là lực lượng nòng cốt trong lao động - sản xuất, hoạt động hiệu quả, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Đại tá, ThS. LÊ QUANG TRUNG

Trưởng phòng Kế hoạch tổng hợp, Bộ Tham mưu, Tổng cục CNQP