Brazil với chiến lược phát triển công nghiệp quốc phòng kỹ thuật cao

TỔNG QUAN

Trước năm 1960, công nghiệp quốc phòng (CNQP) Brazil chưa phát triển, phải nhập khẩu hầu hết vũ khí, trang bị (VKTB) quân sự. Năm 1975, Tập đoàn Công nghiệp vũ khí Brazil (IMBEL) được thành lập, đánh dấu thời kỳ nền CNQP nước này bắt đầu phát triển.

Đến giữa những năm 1980, mức độ tự chủ của Quân đội Brazil khá cao, có thể kiểm soát được khủng hoảng quân sự mà không phải nhập khẩu VKTB. Thời điểm này, Brazil có nhiều công ty tham gia vào lĩnh vực CNQP với khoảng 200.000 công nhân, đáng chú ý là các công ty, tổ chức: Forjas Taurus S.A, IMBEL, CBC, E.R. Amantino, Amadeo Roosi, Công nghiệp vũ khí (INA), Chapina, Uru, Lerap, Itajubá, Bernardini, Engesa, Moto-recas, Lapa, Hiệp hội buôn bán vũ khí (ANPCA) và Hiệp hội sưu tầm vũ khí Brazil (ABCA). Tuy nhiên, từ cuối thập niên 1990 đến năm 2010, do không được đầu tư đúng mức, nhiều doanh nghiệp CNQP Brazil đã phá sản hoặc hoạt động không hiệu quả. Hiện nay, Hiệp hội CNQP và An ninh Brazil (ABIMDE) có khoảng 200 công ty liên doanh, trong đó 40 công ty có hàng xuất khẩu và 25 công ty xuất khẩu thường xuyên, tạo ra khoảng 30.000 việc làm trực tiếp và hơn 100.000 việc làm gián tiếp, doanh thu đạt khoảng 3 tỷ USD/năm, trong đó có hơn 1 tỷ USD xuất khẩu. ABIMDE kỳ vọng sẽ tạo thêm khoảng 100.000 việc làm trực tiếp và 250.000 việc làm gián tiếp vào năm 2030; tăng doanh thu xuất khẩu lên khoảng 4 tỷ USD, đưa Brazil xếp thứ 5 thế giới trong lĩnh vực trang bị quốc phòng.

Theo đánh giá, Brazil có lực lượng vũ trang lớn nhất khu vực Mỹ Latinh (gồm 20 quốc gia), nhưng thiếu đầu tư về trang bị trong gần 2 thập kỷ qua. Thời gian gần đây, Brazil chú trọng tăng quy mô sản xuất và xây dựng năng lực công nghệ để phát triển CNQP, giảm dần nhập khẩu, hướng tới mục tiêu đưa nước này trở thành một trong những quốc gia có nền CNQP hàng đầu trong khu vực và trên thế giới. Để thực hiện mục tiêu này, Chính phủ Brazil xây dựng chương trình dài hạn về hiện đại hóa quốc phòng, cung cấp trang - thiết bị mới cho các cơ sở lạc hậu; quy định điều khoản chuyển giao công nghệ và lắp ráp trên lãnh thổ Brazil trong các hợp đồng mua sắm trang - thiết bị (như: máy bay, tàu ngầm thông thường, tàu ngầm hạt nhân…); ưu đãi về thuế, chính sách cho CNQP, hỗ trợ các lĩnh vực liên quan, như: thép, luyện kim, điện - điện tử… Đặc biệt, Chính phủ Brazil ưu tiên cho ngân sách quốc phòng. Nếu như năm 2010, ngân sách quốc phòng Brazil đạt khoảng 33 tỷ USD, xếp thứ 10 thế giới, chiếm 60% chi phí quốc phòng khu vực Nam Mỹ, thì đến cuối năm 2022, Bộ Quốc phòng Brazil đề xuất tăng ngân sách từ 1,2% GDP lên 2% GDP. Trong 5 năm (2015-2020), chi phí mua sắm VKTB, nghiên cứu và phát triển CNQP Brazil tăng từ 11% lên 15% ngân sách quốc phòng…

Hiện nay, một số doanh nghiệp CNQP Brazil đã xây dựng được thương hiệu và uy tín trên thị trường VKTB, như: Embraer, Avibras, Taurus... Đặc biệt, Công ty Embraer đạt doanh thu khoảng 900 triệu USD, chiếm vị trí thứ 74 toàn cầu; dự kiến, năm 2025 doanh nghiệp này sẽ đạt doanh thu hơn 1 tỷ USD. Brazil có nhiều khách hàng tiềm năng quan tâm đến sản phẩm máy bay vận tải đa nhiệm KC-390; đồng thời, triển khai Dự án FX-2, chương trình hiện đại hóa lớn nhất, tốn kém nhất của Không quân Brazil để nâng cấp lực lượng máy bay cường kích. Hải quân Brazil cũng xây dựng chương trình hiện đại hóa đầy tham vọng. Trong 20 năm tới, nước này sẽ mua 30 tàu tuần tiễu, xây dựng căn cứ tàu ngầm tại Rio de Janeiro, nâng cấp máy bay phản lực chiến đấu Skyhawk và máy bay tuần tiễu Neptune; hoàn thành đóng 4 tàu ngầm thông thường và 1 tàu ngầm hạt nhân với chi phí dự kiến khoảng 9 tỷ USD. Còn Lục quân Brazil đang triển khai mua 86 xe bọc thép chở quân Guarani do một số công ty CNQP Brazil và Tập đoàn Iveco (Italia) hợp tác sản xuất.

Theo giới quan sát, tuy đã có những bước tiến đáng kể nhưng CNQP Brazil vẫn cần phải vượt qua nhiều thách thức, đó là: Tham vọng hiện đại hóa quân đội của Brazil rất lớn, song, ngân sách dành cho mua sắm VKTB còn hạn chế, khiến một số dự án bị trì hoãn, trong đó có dự án máy bay chiến đấu; nhiều doanh nghiệp CNQP Brazil lo ngại chia sẻ thông tin hoặc bị hạn chế bởi quy định về chuyển giao công nghệ kỹ thuật cao, gây cản trở việc tiếp thu và đổi mới công nghệ. Ngoài ra, việc chậm thông qua các gói thầu quốc phòng; mức phân bổ ngân sách mua sắm VKTB tương đối thấp… cũng là những yếu tố gây khó khăn cho các công ty nước ngoài thâm nhập thị trường Brazil.

Brazil định hướng xây dựng nền CNQP kỹ thuật cao với một số giải pháp: đẩy mạnh phát triển công nghệ lưỡng dụng; thực hiện đấu thầu cạnh tranh, yêu cầu chuyển giao công nghệ trực tiếp; mở rộng thị trường, đẩy mạnh xuất khẩu, liên doanh, liên kết trong lĩnh vực CNQP…

PHÁT TRIỂN NỀN CNQP KỸ THUẬT CAO

Mới đây, Brazil lần đầu tiên công bố Chiến lược Quốc phòng (NDS), tập trung vào 3 mục tiêu. Thứ nhất, tái tổ chức lực lượng vũ trang, tái cơ cấu nền CNQP; sửa đổi chính sách quản lý, thống nhất 3 lực lượng hải quân, lục quân và không quân.

Thứ hai, nâng cao khả năng độc lập quốc gia và tăng cường vai trò trên trường quốc tế thông qua quyền sở hữu các công nghệ nhạy cảm trong những lĩnh vực chiến lược, như: vũ trụ, điều khiển học và hạt nhân. Thứ ba, tiếp cận, tiến tới sở hữu các công nghệ hạt nhân, bao gồm quy trình sản xuất nhiên liệu khép kín và đóng tàu ngầm hạt nhân với sự giúp đỡ của Pháp. Qua đó, cho thấy Brazil rất quyết tâm hiện đại hóa nền CNQP, định hướng phát triển nền CNQP kỹ thuật cao và được thể hiện qua một số giải pháp.

Đầu tiên, Brazil đẩy mạnh phát triển công nghệ lưỡng dụng, đồng thời, thực hiện đấu thầu cạnh tranh, theo nguyên tắc: giá thấp nhất với mức chuyển giao công nghệ kỹ thuật cao nhất cho bên thắng thầu; hợp đồng trị giá hơn 5 triệu USD bắt buộc phải có chuyển giao công nghệ kỹ thuật cao, tương đương 100% giá trị hợp đồng; nhà sản xuất thiết bị gốc nước ngoài phải thực hiện chuyển giao công nghệ trực tiếp và việc lắp ráp hệ thống phải được thực hiện ở Brazil. Trong chuyển giao công nghệ kỹ thuật cao với các nước, Brazil áp dụng mô hình của các công ty đa quốc gia phương Tây, khai thác các thế mạnh và phục vụ tốt khách hàng, thông qua chi nhánh tại các quốc gia phát triển để tiếp cận các công nghệ tiên tiến.

Chính phủ Brazil cũng có nhiều chính sách thúc đẩy liên doanh, liên kết trong lĩnh vực CNQP. Ví dụ: Công ty Odebrecht là nhà thầu phụ của Công ty DCNS (Pháp) để xây dựng nhà máy đóng tàu ngầm mới, liên kết với 1 chi nhánh của Tập đoàn EADS và mua Mectron (sản xuất tên lửa); Công ty Jaragua liên doanh với Công ty Ôt Melara (Italia) để sản xuất pháo tại Brazil và thành lập 1 trung tâm bảo dưỡng ở khu vực Mỹ Latinh…

Mặt khác, Brazil tăng cường quan hệ quốc phòng với các nước, đáng chú ý là thực hiện Hiệp định hợp tác quốc phòng với Pháp. Hai bên cam kết thiết lập quan hệ đối tác chiến lược và hợp tác đóng 4 tàu ngầm thông thường lớp Scorpène và 5 vỏ tàu ngầm được trang bị động cơ hạt nhân do Trung tâm Công nghệ Hải quân Brazil sản xuất. Đối với Trung Quốc, hai bên ký hiệp định về đào tạo cho sĩ quan Hải quân Trung Quốc tại tàu sân bay NAe São Paulo. Theo giới quan sát, do Brazil thiếu kinh phí cho tàu NAe São Paulo, nên Trung Quốc có thể sẽ chi tiền hỗ trợ hoạt động. Đổi lại, các sĩ quan Trung Quốc được thực tập, học hỏi kinh nghiệm trên tàu sân bay của Brazil. Ngoài ra, Brazil còn hợp tác với Argentina trong lĩnh vực hạt nhân. Chiến lược Quốc phòng (NDS) của Brazil yêu cầu thiết lập quan hệ đối tác chiến lược trong các ngành công nghiệp nhạy cảm như vũ trụ, điều khiển học và hạt nhân nhằm tăng cường ổn định trong khu vực. Theo đó, Brazil và Argentina nhất trí thành lập Ủy ban song phương về năng lượng hạt nhân. Chương trình hợp tác còn có dự án đóng tàu ngầm hạt nhân, gồm lò phản ứng hạt nhân và thân tàu.

Như vậy, sau một thời gian dài thiếu sự quan tâm, ngành CNQP Brazil đã được đầu tư trở lại với định hướng phục vụ nhu cầu nội địa và xuất khẩu. Với định hướng chiến lược trong phát triển nền CNQP kỹ thuật cao, Brazil đang giảm dần lệ thuộc vào nhập khẩu VKTB quân sự; gia tăng ảnh hưởng về chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh không chỉ trong khu vực mà còn vươn tầm quốc tế.

Đại tá LÊ VĂN THÀNH