KHAI MỞ HƯỚNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG
Lâu nay, hoạt động của các viện nghiên cứu công lập chủ yếu dựa vào nguồn ngân sách Nhà nước. Nhiều đề tài nghiên cứu khoa học “xếp ngăn kéo”, bởi giữa nghiên cứu và thực tiễn là một khoảng cách quá xa. Thế giới đang bước vào cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, các viện nghiên cứu, các nhà khoa học sẽ bị đào thải nếu không đổi mới, không tự tìm đường đi cho mình. Làm thế nào để không bị đào thải, để các nhà khoa học lâu nay chỉ ở trong phòng nghiên cứu có thể bước ra ngoài đối mặt với cơ chế thị trường khắc nghiệt? Liệu cơ chế ấy có làm cho các nhà khoa học phân tâm trong thực hiện các nhiệm vụ chính trị khác, sản phẩm nghiên cứu làm sao đến được thị trường khi nguồn kinh phí hạn hẹp? Đó là những trăn trở của cán bộ, nhân viên tại Viện Thuốc phóng - Thuốc nổ khi bắt đầu thực hiện cơ chế tự chủ tài chính vào năm 2014. Thực hiện cơ chế này, Viện được phép thành lập một xí nghiệp sản xuất trên cơ sở nâng cấp xưởng sản xuất, chế thử trước đây. Đây là điều kiện quan trọng để Viện vừa gắn quá trình nghiên cứu với sản xuất, tiêu thụ sản phẩm; vừa mang lại lợi ích trực tiếp cho đội ngũ cán bộ khoa học. Tuy lo lắng, trăn trở nhưng sự quyết tâm đã giúp Viện cho ra đời dây chuyền thuốc nổ nhũ tương TNP1E trên cơ sở cải tiến dây chuyền thuốc nổ TNP1. Với sản lượng sản xuất 3.000 tấn/năm, việc sản xuất thuốc nổ nhũ tương đã mang lại khoảng 40-50% doanh thu cho Viện, góp phần rất lớn vào quá trình thí điểm tự chủ tài chính theo Quyết định 823 của Bộ Quốc phòng.
Dây chuyền thuốc nổ nhũ tương TNP1E của Viện Thuốc phóng - Thuốc nổ.
Là người có nhiều đóng góp cho sản phẩm của Viện được thị trường chấp nhận, Trung tá Nguyễn Mậu Vương (Trưởng phòng Thuốc nổ) tâm sự: “Thực hiện quyết định của Bộ Quốc phòng buộc chúng tôi phải nỗ lực thì mới có thể thành công. Xác định đây là định hướng phát triển chiến lược và là nhiệm vụ chính trị quan trọng trong việc tự chủ nên cán bộ, nghiên cứu viên, nhân viên của Viện đã có rất nhiều cố gắng xây dựng dây chuyền sản xuất. Chúng tôi cũng nỗ lực cải tiến các thành phần của sản phẩm để có thể tiêu thụ rộng rãi trong nước và xuất khẩu”.
Thông qua quá trình nghiên cứu và sản xuất loại thuốc nổ công nghiệp này, Viện đã được Bộ Công Thương và các đơn vị liên quan đánh giá cao. Không dừng lại ở đó, Viện đã chủ động đề xuất nghiên cứu thêm sản phẩm mới, đón đầu về công nghệ cũng như nhu cầu của thị trường nhằm đa dạng hóa sản phẩm, tăng thêm nguồn thu. Nhiều năm theo dõi hoạt động nghiên cứu của Viện, ông Nguyễn Huy Hoàn - Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học - Công nghệ (Bộ Công Thương) đánh giá cao các kết quả nghiên cứu của Viện Thuốc phóng - Thuốc nổ. “Trên cơ sở dây chuyền sản xuất thuốc nổ đã có, Viện Thuốc phóng - Thuốc nổ đã đề xuất nghiên cứu phát triển thuốc nổ nhũ tương hầm lò, phục vụ khai thác trong môi trường có khí mê tan cũng như môi trường nổ, và thuốc nổ nhũ tương rời, sử dụng cho khai thác lộ thiên. Chúng tôi tin tưởng kết quả nghiên cứu 2 sản phẩm mới này sẽ thành công để đưa vào danh mục sản phẩm thuốc nổ được phép sản xuất, kinh doanh tại Việt Nam; đồng thời, cho phép Viện sản xuất với quy mô công nghiệp nhằm đa dạng hóa sản phẩm cung cấp cho thị trường”- Ông Nguyễn Huy Hoàn cho biết.
Thiết bị hiện đại phục vụ công tác nghiên cứu khoa học của Viện Thuốc phóng - Thuốc nổ.
Nhờ những thành quả bước đầu, đến nay, Viện Thuốc phóng - Thuốc nổ đã tự cân đối chi trả tiền lương được cho 2/3 cán bộ, công nhân viên, số còn lại hưởng lương định biên của Bộ Quốc phòng. Tuy nhiên, Viện luôn xác định rõ nhiệm vụ phục vụ quốc phòng vẫn là trọng tâm, xuyên suốt. Trong gần 4 năm thí điểm cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tài chính, Viện đã nghiên cứu và thực hiện thành công trên 30 đề tài, nhiệm vụ, tạo ra hơn 10 sản phẩm thuốc phóng, thuốc nổ, hỏa thuật và nhiên liệu vũ khí công nghệ cao; chuyển giao cho nhà máy sản xuất 7 mác thuốc phóng; nghiên cứu, tự thiết kế chế tạo và lắp đặt toàn bộ hệ thống dây chuyền sản xuất lượng nổ huấn luyện… Với dây chuyền sản xuất lượng nổ huấn luyện, ngoài việc đóng gói, các công đoạn trước đó được tự động hóa hoàn toàn; hằng năm, cung cấp khoảng 3 triệu lượng nổ để phục vụ công tác huấn luyện trong toàn quân. Những kết quả trên cho thấy, Viện đang rất nỗ lực để có thể đi bằng “hai chân”. Đại tá Nguyễn Hồng Sơn, Viện trưởng Viện Thuốc phóng - Thuốc nổ chia sẻ: “Chúng tôi phải nghiên cứu, cân đối, phân bổ nguồn lực giữa việc thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu chuyên sâu về thuốc phóng, thuốc nổ, nhiên liệu vũ khí phòng không, hỏa thuật, đào tạo đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật phục vụ quốc phòng với việc phải có sản phẩm để bán ra thị trường nhằm đảm bảo việc làm và thu nhập cho cán bộ, nhân viên thuộc diện hạch toán. Kết quả trong thời gian qua là động lực rất lớn để chúng tôi tiếp tục phấn đấu vươn lên”.
Là tổ chức khoa học công nghệ đầu tiên được Bộ Quốc phòng thí điểm lựa chọn việc thực hiện tự chủ một phần tài chính, chưa có mô hình cụ thể trong thực tiễn, nên để có được thành công bước đầu như hiện nay là cả quá trình tìm tòi, sáng tạo của cán bộ, nhân viên Viện Thuốc phóng - Thuốc nổ. Họ đã chọn con đường đổi mới từ tư duy đến hành động và chọn hướng phát triển bền vững chứ không thụ động, trông chờ... Cần phải nói rằng, những thành công hiện tại còn là kết quả của một quá trình chuẩn bị lâu dài của cả tập thể Viện trong nhiều năm trước; sự ủng hộ của cấp trên và các đơn vị liên quan; định hướng phát triển đúng hướng; có đội ngũ cán bộ, kỹ sư trẻ nhiệt huyết, trình độ, đam mê trong nghiên cứu, thực hiện nhiệm vụ; có tiềm lực về cơ sở vật chất, trang - thiết bị, hệ thống quản lý theo tiêu chuẩn ISO và sự chuẩn bị về nguồn thu từ dịch vụ khoa học công nghệ đủ mạnh trước khi bước vào quá trình tự chủ… Đặc biệt, tiền đề quan trọng để Viện có thể tự tin đi trên đôi chân của mình là vào năm 2010, Thủ tướng Chính phủ đồng ý cho Viện trở thành thành viên sản xuất vật liệu nổ công nghiệp như một số nhà máy trong và ngoài Quân đội.
CẦN CÓ CƠ CHẾ TÀI CHÍNH PHÙ HỢP
Với những thành quả đạt được, mô hình tự chủ tài chính tại Viện Thuốc phóng - Thuốc nổ đang được Bộ Quốc phòng chỉ đạo nghiên cứu, rút kinh nghiệm để nhân rộng trong toàn quân. Tuy vậy, vẫn còn nhiều vướng mắc cần được giải quyết, như: Cơ chế khoán chi phù hợp, linh hoạt trong giao nhiệm vụ; đầu tư nguồn lực, cơ sở vật chất; đào tạo nguồn lực chất lượng cao và đặc biệt chú trọng hợp tác quốc tế… Trước mắt, cần phải có cơ chế về tài chính phù hợp, đặc biệt là cơ chế về bản quyền cho các sản phẩm nghiên cứu. Về vấn đề này, Đại uý Nguyễn Thị Vân - Trưởng phòng Tài chính của Viện, kiến nghị: “Những đơn vị đặc thù khi đã hạch toán trên 50% thì nên có cơ chế hạch toán tài chính như các doanh nghiệp trong Bộ Quốc phòng sẽ tốt hơn cho hoạt động. Bên cạnh đó, cần có cơ chế về bản quyền sản phẩm để bù đắp chi phí và tái đầu tư sản xuất. Điều đó sẽ tạo động lực thúc đẩy đơn vị nghiên cứu, sản xuất, các cán bộ nghiên cứu cảm thấy công bằng, tạo thêm động lực phấn đấu”.
Là người nhiều năm đứng đầu Viện Thuốc phóng - Thuốc nổ và trực tiếp chủ trì, xây dựng Đề án chuyển đổi một bộ phận của Viện hoạt động theo Nghị định 115, hơn ai hết, Thiếu tướng Ngô Văn Giao - Cục trưởng Cục Khoa học Quân sự (Bộ Quốc phòng), nguyên Viện trưởng Viện Thuốc phóng - Thuốc nổ, là người hiểu rõ cần phải làm gì để các viện nghiên cứu công lập có thể tự chủ về tài chính. Theo Thiếu tướng Ngô Văn Giao, để phát triển bền vững, Viện Thuốc phóng - Thuốc nổ nói riêng và các viện nghiên cứu công lập nói chung cần phải có cơ chế phù hợp, gắn sở hữu trí tuệ giữa người làm nghiên cứu và người sản xuất. Cán bộ nghiên cứu luôn phải chịu trách nhiệm với thời gian sống của sản phẩm nghiên cứu và phải hoàn chỉnh tài liệu thiết kế, tài liệu công nghệ sản xuất, giải quyết vướng mắc trong quá trình thực hiện. Hơn thế, cán bộ nghiên cứu phải có lợi ích với sản phẩm của mình, muốn vậy nhất định phải có quyền sở hữu trí tuệ.Thời gian tới, các cơ quan chức năng cần từng bước tháo gỡ vấn đề này và phải làm tốt, bài bản, thì mới có thể chuyển đổi hoạt động của các viện nghiên cứu công lập một cách hiệu quả.
Nghị định 115 của Chính phủ quy định cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức khoa học công nghệ được ví như cơ chế khoán 10 trong khoa học công nghệ. Nghị định này ra đời đã gần 13 năm, nhiều tổ chức khoa học ngoài Quân đội quyết tâm thực hiện, nhưng rất nhiều trong số đó đã không thể đứng vững và phát triển như mong muốn sau khi bị cắt “bầu sữa” ngân sách. Với Viện Thuốc phóng - Thuốc nổ, gần 4 năm thực hiện cơ chế tự chủ tài chính, một chặng đường không dài, nhiều thách thức nhưng đã ghi nhận những kết quả khả quan. Sẽ còn nhiều vấn đề cần phải giải quyết để quá trình tự chủ tài chính tiếp tục đi vào thực chất và có hiệu quả. Tuy vậy, có thể khẳng định, cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của Viện đã rút ngắn chặng đường từ kết quả nghiên cứu khoa học đến thực tiễn cuộc sống, góp phần xây dựng, đào tạo đội ngũ các nhà khoa học, giảm đáng kể kinh phí cho Nhà nước. Đó là hướng phát triển bền vững, là mô hình cần được nghiên cứu, rút kinh nghiệm để có thể nhân rộng ra các viện nghiên cứu khác trong toàn quân.
Bài và ảnh: PHAN XANH - LÊ ANH